Το παράλογο των συνόρων
Τα διοικητικά σύνορα δεν είναι παρά μία ανθρώπινη εφεύρεση που χωρίζει τους ανθρώπους. Είναι εκείνη η καθορισμένη από τους ανθρώπους γραμμή που εάν την περάσεις «αν κάνεις ένα βήμα είναι αλλού». Κι αυτό το αλλού είναι που έχει αποκτήσει μια μυθική, μια μεταφυσική διάσταση που αγγίζει τα όρια του παραλογισμού. Είναι εκείνη η “γραμμή” που οδήγησε στο θάνατο τους Ασιάτες πρόσφυγες που η κυβέρνηση αρνήθηκε να τους δώσει πολιτικό άσυλο και είναι η ίδια γραμμή που εξαιτίας της εκατοντάδες πρόσφυγες και μετανάστες έχουν εγκλωβιστεί στο μεθοριακό χωριό. Αυτό είναι το θέμα που διερευνά ένας δημοσιογράφος που φτάνει με το τηλεοπτικό του συνεργείο στη μεθόριο. Εκεί είναι που ένας πρόσφυγας θα τραβήξει την προσοχή του καθώς του θυμίζει έναν πολιτικό ο οποίος εξαφανίστηκε ξαφνικά και αγνοείται. Εκεί ανάμεσα σε πρόσφυγες και μετανάστες διαφόρων φυλών και θρησκειών ο δημοσιογράφος έρχεται σε επαφή με «τα σύνορα που σε τρελαίνουν», κι εκεί θα αντιληφθεί πως «ήξερε μόνον να κινηματογραφεί τους άλλους, χωρίς να νοιάζεται για τα συναισθήματά τους». Θα νιώσει το κενό και την απουσία, που μοιάζει με ό,τι πιθανόν ένιωσε ο πολιτικός που επέλεξε να εξαφανιστεί. Γιατί όμως προτίμησε να εξαφανιστεί από το συνεχίσει μια πολλά υποσχόμενη καριέρα; Κι έτσι προσπαθεί να αποκαλύψει την πραγματική ταυτότητα του πρόσφυγα που του θυμίζει τον πολιτικό και γι’ αυτό θα φέρει τη γυναίκα του πολιτικού εκεί για να τους φέρει πρόσωπο με πρόσωπο. Όμως η συνάντηση δεν αποδίδει καθώς εκείνη λέει ξερά πως «δεν είναι αυτός» ενώ εκείνος με τη σειρά του δεν αποκαλύπτει τίποτα και η ταυτότητά του μένει ανεξακρίβωτη.
«Το μετέωρο βήμα του πελαργού» που ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γύρισε το 1991είναι ένα προφητικό φιλμ, που μιλά για τον κόσμο στο μεταίχμιο του αιώνα για τις αλλαγές και τις μετακινήσεις των ανθρώπων ως αποτέλεσμα του τέλους της Ουτοπίας. Μιλά για τους ανθρώπου που η Ιστορία παρέσυρε οι οποίοι αναρωτιούνται «περάσαμε τα σύνορα και είμαστε ακόμα αδώ. Μα πόσα σύνορα πρέπει να περάσουμε για να πάμε σπίτι μας;». Και που είναι αυτό το σπίτι, που βρίσκεται η πατρίδα; Και εν τέλει τι είναι τα σύνορα, πων επιδρούν επάνω στους ανθρώπους;
Ο μεγάλος στοχαστής κινηματογραφεί με τον γνωστό του τρόπο. Με τα μακρόσυρτα, σαγηνευτικά πλάνα που δίνουν χρόνο στο θεατή να στοχαστεί κι αυτός. Είναι φανερή η εικονολατρία του, η οποία δεν αποτελεί αυτοσκοπό, δεν είναι αποτέλεσμα αυταρέσκειας αλλά ενός αληθινά βαθέως προβληματισμού, μιας συνάντησης του ανθρωπίνου πνεύματος με την αλήθεια, που χάνει εντελώς το νόημά της σε χώρους όπου ο άνθρωπος βρίσκεται τόσο κοντά στο “αλλού”. Το οποίο μπορεί να είναι το όριο μεταξύ δύο χωρών αλλά είναι και το όριο την ανθρώπινης ύπαρξης, το όριο ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής ακόμη και το όριο του χρόνου περνά.
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος με «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» κάνει μια ταινία-σταθμό και όχι μόνον για ιστορικούς λόγους. Μέσα από το στοχασμό του επάνω στην ιστορία και τα σύνορα ο μεγάλος μας σκηνοθέτης εξετάζει και την υπαρξιακή σχέση του ανθρώπου με τα όσα συμβαίνουν. Το πως, για παράδειγμα, ο εξαφανισμένος πολιτικός -που έγραψε και ένα βιβλίο με τίτλο “Η μελαγχολία του τέλους του αιώνα” νιώθει ξεκρέμαστος αναζητώντας μάταια ένα νέο συλλογικό όνειρο.
Και τι δεν μας λέει ο Αγγελόπουλος στο αριστουργηματικό του αυτό φιλμ. Για την προσφυγιά και τα σύνορα, για το ρατσισμό και την ανθρώπινη ζωή, για τις διαμάχες ακόμη και μεταξύ των προσφύγων, για τη μοναξιά και το θάνατο, για το εγκλωβισμένο και αβέβαιο μέλλον. Αυτό το τελευταίο μάλιστα, το δίνει μέσα από τη συγκλονιστική σκηνή του γάμου, με τη νύφη από την εδώ και το γαμπρό από την εκεί μεριά του ποταμού που είναι το σύνορο των δύο χωρών. Μια σκηνή ανθολογίας που από μόνη της αποτελεί μια κορυφαία στιγμή στον παγκόσμιο κινηματογράφο.
Το φινάλε μένει ανοιχτό με το δημοσιογράφο να μην έχει καταφέρει να συνδέσει τον εξαφανισμένο πολιτικό με τον πρόσφυγα, ενώ κι ο τελευταίος έχει εξαφανιστεί. Να’ την πάλι η αβεβαιότητα των συνόρων, το κενό που δημιουργείται μεταξύ του εδώ και του αλλού την ώρα που οι άνθρωποι περπατούν στον άγνωστο δρόμο για το “σπίτι” τους σε μια μεγάλη, αέναη μετανάστευση που μοιάζει με τον ρου της ιστορίας. Που δεν υπάρχει κανένας τρόπος να τη σταματήσει κανείς, όσα σύνορα, όσους φράχτες κι αν υψώσει.
Είναι κρίμα που μια τόσο μεγάλη ταινία απέκτησε δημοσιότητα πριν ακόμη γυριστεί εξαιτίας των διαμαρτυριών που υποκίνησε ο τότε μητροπολίτης Φλώρινας Αυγουστίνος Καντιώτης που κατηγόρησε τους συντελεστές της ταινίας για αθεΐα, ανθελληνισμό, ακολασία και απείλησε… με αφορισμό! Βέβαια, όπως ήταν φυσικό, τα γυρίσματα συνεχίστηκαν και ολοκληρώθηκαν παρά την πραγματοποίηση της απειλής και τον αφορισμό του σκηνοθέτη, των πρωταγωνιστών και των άλλων συντελεστών της ταινίας.
Στράτος Κερσανίδης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα kersanidis.wordpress.com