Ήταν κάποτε ένα κόμμα…
Το άλλοτε κραταιό Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα θυμάται ο Νάνι Μορέτι στη νέα του ταινία «Ένα καινούργιο αύριο» (Il sol dell’ avvenire), και το κάνει με έναν απόλυτα σινεφιλικό τρόπο
Ο ήρωάς του, ο Τζιοβάνι, είναι σκηνοθέτης και προσπαθεί να γυρίσει μια πολιτική ταινία. Το θέμα της έχει να κάνει με το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα και την αντίθεσή του στην αιματηρή εισβολή του σοβιετικού στρατού στην Ουγγαρία το 1956 με σκοπό την καταστολή της λαϊκής εξέγερσης που ζητούσε εκδημοκρατισμό του καθεστώτος. Την ίδια ώρα όμως ο Τζιοβάνι βρίσκεται αντιμέτωπος και με την κρίση στο γάμο του, με τη γυναίκα του να κάνει κρυφά ψυχανάλυση και να δουλεύει ως παραγωγός σε μια άλλη ταινία με Νοτιοκορεάτες παραγωγούς.
Ο σκηνοθέτης μας, λοιπόν, αφενός έχει να αντιμετωπίσει τα οικονομικά προβλήματα της ταινίας του με τον παραγωγό του να δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα, την κρίση στο γάμο του με τη γυναίκα του να θέλει να τον εγκαταλείψει και όλα αυτά να συνοδεύονται από μια σειρά άλλων ζητημάτων που τον απασχολούν. Όπως η σχέση της κόρης του με έναν πολύ μεγαλύτερό της άνδρα, το θέμα της ταινίας του, που φαίνεται πως δεν ενδιαφέρει και πού κόσμο καθώς και την ίδια την κρίση του κινηματογράφου. Προς τα που προσανατολίζεται, λοιπόν, ο Νάνι Μορέτι με το «Ένα καινούργιο αύριο»;
Να πούμε αρχικά πως έχουμε να κάνουμε με μια κωμωδία που «διαστέλλεται» καθώς προσεγγίζει και αναμιγνύεται με άλλα κινηματογραφικά είδη. Που είναι επηρεασμένη από όλη την ιστορία του ιταλικού σινεμά και τους μεγάλους Ιταλούς σκηνοθέτες. Ο Νάνι Μορέτι είναι πολιτικός όπως ο Πάολο και ο Βιτόριο Ταβιάνι, αιρετικός όπως ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι, παιγνιώδης όπως ο Φεντερίκο Φελίνι, διεισδυτικός όπως ο Λουκίνο Βισκόντι αλλά πάνω απ’ όλα είναι ο ανάλαφρα στιβαρός Νάνι Μορέτι. Ο σκηνοθέτης που με την αέρινη σκηνοθετική ματιά, την φαινομενική ελαφρότητα σκιαγραφεί την ουσία της σύγχρονης ιταλικής κοινωνίας.
Είναι χαρακτηριστικό το πως ξεκινά η ταινία. Ο Τζιοβάνι συζητά με τους ηθοποιούς του για την ταινία που ετοιμάζεται να γυρίσει και αναγκάζεται να εξηγήσει σε έναν νεαρό ηθοποιό πως στην Ιταλία υπήρχαν κάποτε κομμουνιστές. Πως οι κομμουνιστές στη χώρα δεν ήταν Ρώσοι, όπως ο ηθοποιός νόμιζε, αλλά Ιταλοί, μέλη του κραταιού εκείνου κόμματος που οι τοπικές του οργανώσεις αποτελούσαν σημεία αναφοράς για τις γειτονιές με την καθημερινή τους δράση.
Ο Μορέτι θυμάται, νοσταλγεί και νιώθει περήφανος για την κληρονομιά του κόμματος. Και βρίσκει την ευκαιρία να θυμίσει και στους σύγχρονους θεατές τους αγώνες του κομμουνιστών και το πως η οργανωμένη βάση του πίεσε την ηγεσία του Παλμίρο Τολιάτι, να πάρει θέση υπέρ των εξεγερμένων Ούγγρων εργατών και εναντίον της σοβιετικής εισβολής. Γιατί το κόμμα εκείνο είχε ενεργά μέλη και οργανώσεις που συμμετείχαν στην κομματική ζωή και είχαν λόγο.
Ιδιαίτερα τολμηρός γίνεται ο Μορέτι σε σχέση με την κρίση του κινηματογράφου. Μπροστά στις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο Τζιοβάνι για να γυρίσει την ταινία του ο παραγωγός του, του προτείνει συνεργασία με το Νέτφλιξ. Κάτι που σημαίνει χρηματοδότηση, προώθηση σε ολόκληρο τον κόσμο αλλά και κάποιες… μικρές αλλαγές. Όμως ο Τζιοβάνι -που εκφράζει τον ίδιο τον Μορέτι- απορρίπτει χωρίς συζήτηση την πρόταση. Δείχνοντας έτσι την αντίθεσή του στον νέο τρόπο θέασης του κινηματογράφου.
Τέλος δεν παραλείπει να μιλήσει και για την καθημερινότητα των ανθρώπων που οδηγεί σε κρίση τις οικογενειακές σχέσεις. Κι αυτό επειδή οι επαγγελματικές υποχρεώσεις απομακρύνουν, αποξενώνουν και οδηγούν σε χωρισμούς.
Το «Ένα καινούργιο αύριο» είναι μια υπέροχη, ανάλαφρη και συνάμα πολύ σοβαρή ταινία. Μια εύστοχη ματιά στον κόσμο που αλλάζει, μια σινεφιλική προσέγγιση όλων των δύσκολων αλλαγών που αναγκαζόμαστε να υποστούμε (!). Προσωπικά όμως θεωρώ την ταινία ως μία ωδή στο μεγάλο Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας, που ηγήθηκε του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος και έχει αφήσει βαθιά σφραγίδα, ακόμη και μέχρι σήμερα, στην ιταλική κοινωνία. Και κρατάω το αισιόδοξο, σε κόκκινο φόντο, φινάλε που επέλεξε ο Νάνι Μορέτι. Τη μεγάλη διαδήλωση όπου ανάμεσα στους διαδηλωτές βλέπουμε πρόσωπα ηθοποιών που έχουν παίξει σε ταινίες του σκηνοθέτη.
Να πούμε ακόμη πως στην αρχή της ταινίας βλέπουμε τον Τζιοβάνι να σκίζει το πρόσωπο το Στάλιν από μια αφίσα που τον απεικονίζει στο πλάι του Λένιν, αναφορά -σε αντιστροφή- των μπολσεβίκων που διώχτηκαν από τον «πατερούλη» και τα πρόσωπά τους αφαιρέθηκαν από τις φωτογραφίες. Και στο φινάλε, στη διαδήλωση κυριαρχεί το πορτρέτο του Τρότσκι, που ως γνωστόν υπήρξε κι αυτός θύμα της σταλινικής τρομοκρατίας.
Να συμπληρώσω όμως και κάτι ακόμη. Πως ο Νάνι Μορέτι «παίζει» στην κυριολεξία με το σινεμά και τις δυνατότητές του. Ακολουθεί μια ελεύθερη αφηγηματική φόρμα με την κεντρική υπόθεση να εμπεριέχει την υπόθεση της ταινίας που γυρίζει ο Τζιοβάνι και αυτά τα δύο να συνδέονται με λεπτές ποιητικές νότες που αν μη τι άλλο, προσφέρουν γνήσια κινηματογραφική απόλαυση. Που δείχνουν τη δύναμη του σινεμά το οποίο παραμένει η τέχνη της ονειροπόλησης και της νοσταλγίας ακόμη κι όταν μιλά για την πραγματικότητα της Ιστορίας. Όσο για την επανάληψή της που καταντάει φάρσα, αυτό είναι μια άλλη ιστορία… της Ιστορίας και δεν είναι του παρόντος!
Στράτος Κερσανίδης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα kersanidis.wordpress.com