Στις 22 Ιουλίου 2011, μια βόμβα τοποθετημένη σε αυτοκίνητο κοντά σε ένα κυβερνητικό κτίριο στο Όσλο, σκοτώνει 8 ανθρώπους. Το περιστατικό έχει σοκάρει την κοινωνία της Νορβηγίας η οποία δεν είναι συνηθισμένη σε κάτι τέτοιο. Όμως το κακό δεν είχε τελειώσει. Η συνέχεια θα είναι ακόμη πιο δραματική καθώς ένας άνδρας ντυμένος αστυνομικός, θα επιτεθεί στην κατασκήνωση της νεολαίας του Εργατικού Κόμματος, στο νησί Ουτόγια και θα σκοτώσει 69 ακόμη ανθρώπους! Δράστης ήταν Άντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ, ένας ακροδεξιός τρομοκράτης, ο οποίος σχεδίασε και πραγματοποίησε τις επιθέσεις με μεθοδικότητα και με πλήρη συνείδηση. Αυτό έδειξε άλλωστε και η ψυχιατρική εξέταση η οποία τον έκρινε ως απολύτως υγιή! Ο Μπρέιβικ έδρασε ορμώμενος μόνον από την ιδεολογία του η οποία συμπυκνωνόταν σε σειρά κειμένων με τίτλο “2083: Ευρωπαϊκή Διακήρυξη Ανεξαρτησίας”, την οποία δημοσιοποίησε ηλεκτρονικά την ημέρα των επιθέσεων. Κυβικός κι αμετανόητος εμφανίστηκε και στη δίκη, υποστηρίζοντας τη ναζιστική ιδεολογία του διανθισμένη από μίσος για το Ισλάμ, το μαρξισμό, το φεμινισμό και την πολυπολιτισμικότητα. Καταδικάστηκε σε 21 χρόνια φυλάκισης με τη μορφή προληπτικής κράτησης, σύμφωνα με την οποία θα εκτίσει την ελάχιστη υποχρεωτική 10ετή φυλάκιση, με περαιτέρω δυνατότητα επέκτασης της κράτησης για όσο διάστημα θεωρείται «κίνδυνος για την κοινωνία», κάτι που σημαίνει πως, πιθανότατα, θα παραμείνει στη φυλακή για το υπόλοιπο της ζωής του. Αυτή ήταν και η μέγιστη δυνατή ποινή στη Νορβηγία.
Ο σκηνοθέτης Έρικ Πόουπ αφηγείται τας γεγονότα εκείνης της ημέρας στην ταινία «22 Ιουλίου) (Utoya 22.Juli), η οποία έλαβε μέρος στο διαγωνιστικό τμήμα του 68ου Φεστιβάλ Βερολίνου.
Αφηγείται την ιστορία του μέσα από τα μάτια της 18χρονης Κάγια. Η κοπέλα μαζί με τους φίλους της βρίσκονται στην κατασκήνωση στο νησί Ουτόγια και παρακολουθούν σοκαρισμένοι τα νέα για τη βομβιστική επίθεση στο Όσλο. Τότε ακούγονται οι πρώτοι πυροβολισμοί. Η Κάγια τρομαγμένη τρέχει να σωθεί. Τον αγώνα να επιβιώσει από τη μανία του ναζιστή δολοφόνου καταγράφει λεπτό προς λεπτό, στιγμή προς στιγμή, ανάσα προς ανάσα ο Έρικ Πόουπ σε ένα συγκλονιστικό μονοπλάνο 72 λεπτών! Χωρίς την παρέμβαση του μοντάζ, χωρίς μουσική, με μακρινές λήψεις «το βασικό είναι να αποδοθεί η εμπειρία και η πραγματικότητα της κατάστασης χωρίς καλλωπισμούς», σημειώνει ο σκηνοθέτης.
Μια ανεπανάληπτη κινηματογραφική εμπειρία, μια ταινία με ιδεολογική στόχευση, μια σφαίρα από διαμάντι που θα πονέσει και θα γοητεύσει.
Ο σκηνοθέτης σημειώνει: Έχει πέσει στην αντίληψή μου ότι ο τρομοκράτης Μπρέιβικ έχει διεκδικήσει τα δικαιώματα της ιστορίας της 22ας Ιουλίου. Επικεντρώνει την προσοχή πάνω στη δική του κατάσταση, με αποτέλεσμα τα μέσα ενημέρωσης να χάνουν τον πυρήνα του εγκλήματός του.
Ένα έγκλημα και μία επίθεση στο σύστημα σε βάρος μιας ομάδας ιδεαλιστών νέων παιδιών και ενάντια σε ενήλικες που μοιράστηκαν τις ίδιες ιδέες για την ελπίδα και την αλληλεγγύη.
Είναι σημαντικό να επαναφέρουμε το επίκεντρο στα θύματα, τις οικογένειες και τους φίλους τους για να δώσουμε έμφαση στην πραγματική προοπτική αυτού του εγκλήματος.
Διανύουμε μία εποχή σκεπτικισμού, ξενοφοβίας και τρομοκρατίας στην Ευρώπη και είναι καταλυτικό να ρίξουμε φως στους τρόπους που διαχειριζόμαστε αυτή την κατάσταση. Μία δυνατή και ακλόνητη πίστη στη δεκτικότητα, την ομαδικότητα, την αμοιβαία εμπιστοσύνη και την αισιοδοξία για το κοινό μας μέλλον.
Η ταινία δεν αναζητά να απεικονίσει όλη την ιστορία, αλλά βασίζεται σε ένα περιστατικό ως όχημα για να δείξει τα συναισθήματα και τα διλήμματα εκείνης της μέρας με άμεσο τρόπο. Η ταινία παρακολουθεί τα γεγονότα αποκλειστικά μέσα από τα μάτια των παιδιών που ήταν εκεί.
Είναι με ταπεινότητα για τις πληγές που δεν έχουν θεραπευτεί και με βαθύ σεβασμό μπροστά στην πεποίθηση ότι αυτή η ιστορία δεν πρέπει να γίνει μυθοπλασία, που κάνω την προσπάθεια να συμπεριλάβω τα πολυσύνθετα περιστατικά με έναν τρόπο που σέβεται την πραγματικότητα.
Η ιστορία κινείται γύρω από μια ομάδα νέων παιδιών που ετοιμάζονται να ζήσουν το απόλυτο γεγονός της χρονιάς: την καλοκαιρινή κατασκήνωση το σοσιαλδημοκρατικού κόμματος με παιδιά της ηλικίας τους, που είναι γεμάτα ελπίδα. Αφοσιωμένα και πολιτικοποιημένα παιδιά που ετοιμάζονται να ερωτευτούν και να γνωριστούν μεταξύ τους. Αλλά μετά από λίγο, η ειδυλλιακή ατμόσφαιρα καταστρέφεται σε μία στιγμή, όταν ακούγονται πυροβολισμοί και όλοι τρέχουν πανικόβλητοι.
Η πλοκή βασίζεται σε μαρτυρίες για το πώς τα παιδιά ήρθαν αντιμέτωπα με τον φόβο και βρήκαν τρόπο να αποδράσουν σε μία κατάσταση χωρίς ελπίδα. Είναι μια απόπειρα να αποδοθεί το φως στο απόλυτο σκοτάδι. Κάτι που εμείς οι υπόλοιποι δεν μπορούμε να συλλάβουμε.
Ο τρόπος που φρόντισε ο ένας τον άλλον δείχνει τη δυνατή και θετική όψη της ανθρώπινης συμπόνιας. Αυτή την πλευρά θέλω να δείξω στην ταινία. Όμως, οι τραυματισμοί και σκοτωμοί δεν γίνεται να μείνουν κρυφοί.
Η ταινία ξεκινάει 12 λεπτά πριν τον πρώτο πυροβολισμό στο νησί. Η κάμερα ακολουθεί μια νεαρή κοπέλα. Μία έφηβη. Μέσα από αυτή γνωρίζουμε τους υπόλοιπους, τις αντιδράσεις τους στην είδηση της έκρηξης βόμβας στο Όσλο. Γινόμαστε μάρτυρες της σύγχυσης μπροστά στο ασύλληπτο, αλλά και της θετικής τους στάσης και της ενότητας τους.
Ερχόμαστε κοντά σε πολλά παιδιά, όχι μόνο στην κοπέλα. Όμως, είναι οι πιο κοντινοί της, αυτοί που ακολουθούμε. Μετά, ακούγεται ο πρώτος πυροβολισμός και το δράμα ξεκινάει.
Η κάμερα ακολουθεί το κορίτσι σε όλη την ταινία. Είναι μια μακριά λήψη που συνεχίζει χωρίς να κόβεται, χωρίς μουσική ή κάτι άλλο. Το βασικό είναι να αποδοθεί η εμπειρία και η πραγματικότητα της κατάστασης χωρίς καλλωπισμούς.
Δεν γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα στην ταινία και στο κοινό. Ούτε θα μπορεί ο θεατής να ξεφύγει από τον σκληρό πυρήνα της ιστορίας με τη σκέψη ότι βλέπει ταινία με τη βοήθεια του μοντάζ ή της παράλληλης αφήγησης ή της μουσικής.
Ο χρόνος παίζει καταλυτικό ρόλο σ’ αυτό που περνάνε τα παιδιά. Ο χρόνος που χρειάστηκε. Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι η μοναδική πιθανότητα για να διηγηθεί κάποιος αυτή την ιστορία.
Όλα περιστρέφονται γύρω από εκτενή μελέτη με βάση την οποία φτιάξαμε την εικόνα του τι συνέβη στον κάθε ένα ξεχωριστά. Πού βρίσκονταν ανά πάσα στιγμή. Η ιστορία βασίζεται σε όλες τις λεπτομέρειες που ξέρουμε για το τι συνέβη και σε ποιον, αλλά έχουμε αλλάξει τα ονόματα, για να μην κάνουμε το πορτρέτο συγκεκριμένων ανθρώπων. Αλλάζοντας τα ονόματα και αποφεύγοντας την ταύτιση με κάποιον, η ταινία επικεντρώνεται στα συναισθήματα και την εμπειρία της στιγμής.
Μία ιστορία αφοσίωσης, αλληλεγγύης και ελπίδας για το μέλλον. Μία ιστορία για την πίστη στην ενότητα, τις ισχυρές ιδέες, τον ιδεαλισμό και το μέλλον που καλύφθηκε από τη σκιά ενός τρομοκράτη.
Η απουσία των συμβατικών κινηματογραφικών εργαλείων όπως το μοντάζ και η μουσική μεταφέρουν το κοινό εκεί. Μία εμπειρία που δεν θα μπορούσε να προκύψει με πιο συμβατική προσέγγιση.
H ιστορία έχει ειπωθεί χωρίς συναισθηματισμούς, εκτός από τα συναισθήματα που έχουν τα παιδιά μπροστά στα γεγονότα. Με άλλα λόγια, τα παιδιά στην ταινία εκφράζουν συναισθήματα. Αλλά στην ταινία δεν επιτρέπεται να είναι συναισθηματική.
Σε μία εποχή που χαρακτηρίζεται από παγκόσμιο φόβο και απόγνωση, είναι μία ιστορία που μας αφορά όλους. Δεν αναφέρεται απλώς στα περιστατικά, αλλά αντανακλά τα πολύτιμα χαρακτηριστικά των παιδιών, που αξίζει να τα θυμόμαστε. Είναι τα χαρακτηριστικά που χρειαζόμαστε περισσότερο από κάθε άλλη φορά».
Στράτος Κερσανίδης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα kersanidis.wordpress.com