Δεν είναι η πρώτη φορά, από την εποχή της περεστρόικα κι ύστερα, που ο ρωσικός κινηματογράφος αρχίζει να καταπιάνεται με την εξοντωτική σταλινική περίοδο και τα αποτελέσματά της στον απλό, συχνά και δραστήριο μέλος του κόμματος, πολίτη. Φτάνει να θυμηθούμε τον «Καυτό ήλιο» (1994) του Νικήτα Μιχάλκοφ ή, πιο πρόσφατα τα ντοκιμαντέρ «Η δίκη» (2018) και «Η δίκη του Κίεβου» (2022, που προβλήθηκε πρόσφατα στο 35ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου) του Σεργκέι Λοζνίτσα. Σε αντίθεση με την κριτική που νεότεροι Ρώσοι σκηνοθέτες έχουν κάνει (συχνά με δυσκολία) ενάντια στη σύγχρονη, μετά-κομουνιστική Ρωσία, στο πνεύμα της συνέχισης της παρουσίασης της αρνητικής πλευράς του σοβιετικού συστήματος, το σημερινό καθεστώς του Πούτιν εξακολουθεί να χρηματοδοτεί ταινίες, που αποκαλύπτουν πλευρές της καταπίεσης, της ωμής βίας και του τρόμου που δημιουργούσε το σταλινικό καθεστώς. Στο πνεύμα αυτό κινείται και η ταινία «Ο σύντροφος Βολκονόγκοφ απέδρασε» της Νατάσας Μερκούλοβα και του Αλεξέι Τσούποφ.
Με φόντο το Λένινγκραντ, στην περίοδο των σταλινικών διώξεων του 1938, παρακολουθούμε τον λοχαγό Βολκονόγκοφ, ξεχωριστό και σεβαστό από όλους μέλος της Εθνικής Ασφάλειας της Σοβιετικής Ένωσης, να ανακαλύπτει ξαφνικά πως έχει τοποθετεί στους εχθρούς του καθεστώτος, σ’ αυτούς ακριβώς που κάποτε συλλάμβανε, βασάνιζε αναγκάζοντάς τους να υπογράψουν την ενοχή τους και να εκτελεστούν. Κυνηγημένος από τους συναδέλφους του, αρχίζει ένα αγώνα δρόμου για να συναντήσει τους συγγενείς αυτών που είχε οδηγήσει σε εκτέλεση, πιστεύοντας πως κάποιος από αυτούς θα τον συγχωρέσει, ελπίζοντας πως με τη συγχώρεση θα μπορέσει με το θάνατο του να γίνει δεκτός στον Παράδεισο, σύμφωνα με το όραμα που του αποκαλύφθηκε.
Το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας, είναι αφιερωμένο στον αγώνα αυτό δρόμου του λοχαγού να συναντήσει τους συγγενείς των θυμάτων, με τον καθένα από αυτούς να αντιμετωπίζει, με τον δικό του, εχθρικό πάντα, τρόπο, την αποκάλυψη (ένας μάλιστα από αυτούς, πιστός πάντα στο κόμμα, και έχοντας αποκηρύξει τον γιο του ως προδότη, θεωρεί και τον ίδιο λοχαγό προδότη και αποπειράται να τον συλλάβει). Παράλληλα με τον αγώνα αυτό του λοχαγού, παρακολουθούμε σε ενδιάμεσα φλας-μπακ τα διάφορα εκλεπτυσμένα, ωμά βασανιστήρια που ο λοχαγός και οι σύντροφοι του χρησιμοποιούσαν για να αποσπάσουν τις «ομολογίες» των κρατούμενων. Για να καταλήξει (προσοχή όσοι δεν θέλουν να μάθουν το φινάλε της ταινίας) σε ένα χριστιανικό συμβολισμό, με τον λοχαγό να βρίσκει τελικά την εξιλέωση όταν μέσα στα σκουπίδια βρίσκει μια γυμνή ηλικιωμένη γυναίκα, την παίρνει αγκαλιά, τη μεταφέρει και την πλένει, σε ένα πλάνο που θυμίζει την Αποκαθήλωση του Ιησού.
Άλλοτε με το ωμά ρεαλιστικό στιλ που ανάφερα και άλλοτε με ένα στιλιζάρισμα που αντλεί από το θρίλερ, καθώς και με σκηνές όπου κυριαρχεί το φανταστικό, ακόμη και το μαύρο χιούμορ (στη σκηνή με τον ντυμένο σαν κουρέα εκτελεστή), οι δυο σκηνοθέτες προσπαθούν, και μέχρι σε ένα αρκετά μεγάλο βαθμό καταφέρνουν, να μετατρέψουν το θρίλερ τους αυτό σε μετά-μοντέρνα παραβολή, για τη δυνατότητα ή όχι μιας πνευματικής εξιλέωσης για τον ίδιο τον εκτελεστή. Καταλήγοντας (προσοχή όσοι δεν θέλουν να τους αποκαλυφθεί το φινάλε της ταινίας) σε ένα χριστιανικό συμβολισμό, με τον λοχαγό να βρίσκει τελικά την εξιλέωση όταν μέσα στα σκουπίδια βρίσκει μια γυμνή, ηλικιωμένη γυναίκα, την παίρνει αγκαλιά, τη μεταφέρει και την πλένει, σε ένα πλάνο που θυμίζει την Αποκαθήλωση του Ιησού. Κάνοντας ταυτόχρονα κι ένα έμμεσο σχόλιο πάνω σε παρόμοια βασανιστήρια που εξακολουθούν να χρησιμοποιούν ατιμώρητα, αρκετά σύγχρονα καθεστώτα.
Νίνος Φένεκ Μικελίδης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα enetpress.gr