ΧΑΜΕΝΗ ΣΚΗΝΗ, Η - Θόδωρος Γιαχουστίδης

Πάρε την μπομπίνα και τρέξε!

Αυτή είναι η 22η μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας που σκηνοθετεί μόνος του (χωρίς συνσκηνοθέτη δηλαδή) ο γεννημένος στις 14 Νοεμβρίου 1951 στη... μικρή πόλη (γύρω στα 12 εκατομμύρια κατοίκους) Σιάν, στην επαρχία Σαανσί της Κίνας, σκηνοθέτης. Στην Κίνα το επίθετο μπαίνει πάντα μπροστά από το όνομα, εμείς όμως στην Ελλάδα (κι όλος ο δυτικός κόσμος γενικά) τον γνωρίζει ως Zhang Yimou. Ο Zhang Yimou θεωρείται (και είναι) ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Πέμπτης Γενιάς του Κινέζικου Κινηματογράφου, μαζί με σκηνοθέτες όπως οι Chen Kaige, Zhang Junzhao και Tian Zhuangzhuang. Αυτή είναι η 18η ταινία από όλες όσες έχει σκηνοθετήσει, η οποία προβάλλεται εμπορικά στη χώρα μας, ξεκινώντας από την πρώτη του, το «Κόκκινοι αγροί» του 1988! Οπότε, λογικά, είναι ένας από τους πλέον πολυπροβλημένους σκηνοθέτες στην Ελλάδα – ίσως μόνον οι Pedro Almodovar και Woody Allen να τον περνάνε με τον αριθμό των ταινιών τους που είχαν εμπορική διανομή στη χώρα μας!

 

 

Η ταινία ήταν να κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της στο διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ Βερολίνου τον Φεβρουάριο του 2019. Η συμμετοχή της ακυρώθηκε όμως την τελευταία στιγμή. Επισήμως, η εξήγηση που δόθηκε στον κόσμο ήταν ότι η προβολή ακυρώθηκε λόγω «τεχνικών προβλημάτων». Σύμφωνα με φήμες, Η Χαμένη Σκηνή εντέλει λογοκρίθηκε από τους κρατικούς μηχανισμούς της Κίνας, καθώς είχε σοβαρές πιθανότητες να αποσπάσει ένα μεγάλο βραβείο και υπήρξε ανησυχία σχετικά με την προβολή που θα έπαιρνε σε αυτή την περίπτωση, μια ταινία που αντανακλούσε -στην πρώτη της τουλάχιστον εκδοχή- τη φτώχεια που έφερε η Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα. Γυρίστηκαν νέες σκηνές, το φιλμ μονταρίστηκε εκ νέου και η νέα εκδοχή βγήκε στην Κίνα στα τέλη Νοεμβρίου του 2020. Εκτός Κίνας, τη διεθνή της πρεμιέρα η ταινία την πραγματοποίησε τον Σεπτέμβριο του 2021 στο φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν, όπου η ταινία σήμανε την επίσημη έναρξη του φεστιβάλ.

Η υπόθεση: 1975, Κίνα. Ένας πολιτικός κρατούμενος σε στρατόπεδο εργασίας αποδρά και περιπλανιέται στην απομονωμένη βορειοδυτική Κίνα. Βρισκόμαστε στο τέλος της Πολιτιστικής Επανάστασης και ο κινηματογράφος είναι ένα από τα ελάχιστα ερεθίσματα τέχνης για τα πλήθη. Ο κατάδικος έχει έναν και μόνο στόχο: να δει τα Επίκαιρα, που συνοδεύουν την προβολή της ταινίας προπαγάνδας «Ηρωικοί γιοι και κόρες». Κάποιος του έχει δώσει την πληροφορία πως στα Επίκαιρα εμφανίζεται η κόρη του, με την οποία έχει αποξενωθεί εδώ και πολύ καιρό. Ο δρόμος του θα διασταυρωθεί με εκείνον ενός ορφανού κοριτσιού, της Λιου, που έχει βάλει στόχο να κλέψει μια μπομπίνα με φιλμ, για τους δικούς της σκοπούς. 

Ο κατάδικος πιστεύει πως η Λιου κλέβει την μπομπίνα που έχει μέσα τις σκηνές από τα Επίκαιρα. Θα την κυνηγήσει, η μπομπίνα θα αλλάξει πολλές φορές κατοχή και με τα πολλά, οι δυο τους θα βρεθούν σε ένα χωριό, όπου είναι προγραμματισμένη η επόμενη προβολή της ταινίας – και κατά συνέπεια, και των Επίκαιρων. Ο τοπικός προβολατζής έχει το προσωνύμιο «Κύριος Σινεμά» και λατρεύεται ως σταρ του... κινηματογράφου από τους συγχωριανούς του. Θα μπορέσουν οι τρεις αυτοί άνθρωποι να καταφέρουν αυτό που ο καθένας επιθυμεί περισσότερο;

 

 

Η άποψή μας: Ξεκινάμε από το... τέλος: το φινάλε της ταινίας, τόσο αυτό καθαυτό, όσο κι εκείνο το τμήμα του όπου πέφτουν τα ζενερίκ, ενώ παράλληλα βλέπουμε σκηνές της πρωταγωνίστριας να τραγουδάει το τραγούδι των τίτλων και τον Yimou σε b - roll, να δίνει οδηγίες μεταξύ των άλλων, δείχνουν το μέγεθος της επέμβασης και των αλλαγών επί της αρχικής ταινίας. Και μια αμηχανία. Και μια βιασύνη. Θα έχει αξία να δούμε κάποια στιγμή το director’s cut τούτης της ταινίας. Όμως, όπως και να έχει, τούτο το γεγονός δεν είναι παρά minor detail που λένε κι εδώ στα ξένα και δεν μπορεί να χαλάσει τη γενικότερη εικόνα. 

 

Που, ενώ υπάρχουν κι άλλα… minor details (θα τα αναφέρουμε παρακάτω), μένει ανεξίτηλα χαραγμένη στη Μνήμη του θεατή ως μια υπέροχη ερωτική αποστολή του Δημιουργού προς το ίδιο το Σινεμά! Και μάλιστα το παλιό σινεμά, το οργανικό, εκείνο όπου οι εικόνες προέκυπταν σε 24 καρέ το δευτερόλεπτο, καταγεγραμμένες σε φιλμ. Όχι το ψηφιακό σινεμά, το σινεμά του σήμερα, που επειδή είναι φτηνό, από τη μία είναι πιο δημοκρατικό (ο καθένας μπορεί να γυρίσει μια ταινία και να τη μοντάρει έχοντας βασικές γνώσεις, χρησιμοποιώντας το κινητό του πχ) από την άλλη όμως δεν είναι απτό, δεν είναι χειροπιαστό κι ακριβώς επειδή είναι φτηνό, μπορεί να καταντήσει ευτελές. 

 

Ένας φόρος τιμής στο παλιό σινεμά είναι λοιπόν τούτη η ταινία. Σε κυριολεκτικό, πρώτο επίπεδο, ο Yimou μας προσφέρει υπέροχες εικόνες ακριβώς πάνω σε αυτόν τον τομέα. Το πως το φιλμ της μίας μπομπίνας, που φθείρεται όταν ο χαζούλης γιος του «κυρίου Σινεμά» την αφήνει ανοικτή κι εκείνο κυλιέται στον κακοτράχαλο δρόμο, αποκαθίσταται, οδηγεί σε υπέροχες σκηνές ανθολογίας. Το πώς δημιουργείται αποσταγμένο νερό, το πώς απλώνεται το φιλμ για να καθαριστεί με τη χρήση αυτού του νερού, το πώς καθαρίζεται με τρυφερές κινήσεις, είναι απλά θεσπέσιο. Όπως θεσπέσια είναι και η σκηνή που ο κύριος Σινεμά φτιάχνει τη λούπα, προκειμένου ο κατάδικος να βλέπει, συνεχόμενα, την αποτύπωση της κόρης του στο σελιλόιντ, επί της μεγάλης οθόνης. 

 

 

Αμ η μεγάλη οθόνη; Το τεράστιο πανί που στήνεται και πάνω του η μηχανή προβολής μεγεθύνει την εικόνα από τα καρεδάκια, προσφέροντας στους θεατές μια larger than life αποτύπωση; Θεατές – απλοί άνθρωποι, που στην ταινία κάθονται και μπροστά αλλά και πίσω από την οθόνη, μιας που η τεράστια αίθουσα δεν αρκεί για να τους χωρέσει όλους! Τι υπέροχες σκηνές, τι όμορφες εικόνες, τι τρομερή αναπαράσταση του ότι το σινεμά ήταν, είναι και θα είναι – σε πείσμα των διάφορων τηλεοπτικών πλατφορμών από τη μια και του γιγαντωμένου ατομικισμού ως χαρακτηριστικό των σύγχρονων κοινωνιών από την άλλη – η απολαυστικότερη συλλογική εμπειρία που μπορεί να προσφέρει ανθρώπινη εφεύρεση! 

 

Έχουμε όμως και μέσω των βασικών πρωταγωνιστών και μια ιχνηλάτηση των κυρίαρχων συμπεριφορών και των τύπων των ανθρώπων, ανάλογα με την «συμπεριφορά» τους απέναντι στον κινηματογράφο. Λειτουργούν δηλαδή και ως σύμβολα. Η πραγματίστρια Λου θέλει λίγα μέτρα φιλμ για εντελώς πρακτικούς λόγους: θέλει το σινεμά ως ύλη. Ο ιδεαλιστής κατάδικος θέλει τη μπομπίνα με τα Επίκαιρα: θέλει το σινεμά ως ψευδαίσθηση καθώς βλέποντας την κόρη του αποτυπωμένη εκεί, νιώθει ότι κατά μία έννοια συνδέεται εκ νέου μαζί της. Ο κύριος Σινεμά είναι το... σινεμά από μέσα: είναι ο go-between, εκείνος που ξέρει τα πάντα για μία σωστή προβολή, που ξέρει τι πρέπει να γίνει όταν «καεί» το φιλμ, ο εργάτης του σινεμά, που αγαπά αυτό που κάνει για το ίδιο το μέσο αλλά και για την αγάπη που παίρνει από τον κόσμο μέσω του μέσου. Είναι και ο γιος του κυρίου Σινεμά: στη δική του περίπτωση το σινεμά τον... χάζεψε! Μπορείτε να κάνετε τις αναγωγές σας... 

 

 

Η πλοκή που χρησιμοποιεί ο Yimou για να στήσει όλη αυτή την ερωτική εξομολόγηση είναι αδύναμη και περιορίζεται στα βασικά. Στο αρχικό πρώτο τρίτο, η ταινία διαθέτει στοιχεία κωμωδίας αλά Buster Keaton, καθώς η μπομπίνα αλλάζει συνεχώς χέρια, τύπου ο κλέψας του κλέψαντος. Λίγοι διάλογοι, εξαιρετική διεύθυνση φωτογραφίας, ο άνθρωπος μέσα στο απέραντο, αχανές τοπίο της κινεζικής ενδοχώρας και το κορίτσι – χαμίνι, να μοιάζει με τον... Πίπη της Αλίκης Βουγιουκλάκη με το μαλλί – θάμνο. Ας είναι. Αααα, πριν προχωρήσω παρακάτω, να ξεκαθαρίσω τι σόι πράμα είναι τα Επίκαιρα. Τα παλιά τα χρόνια, πριν την έλευση της τηλεόρασης, πριν την προβολή μιας ταινίας, προβάλλονταν τα Επίκαιρα, ήτοι, ρεπορτάζ τύπου ειδήσεων. Εννοείται πως πλέον έχουν εξαφανισθεί. 

 

Πριν 30 χρόνια, πάντως, θυμάμαι την μετεξέλιξη των Επίκαιρων, που ήταν πληρωμένα ρεπορτάζ πχ της γερμανικής κυβέρνησης... Κλείνει η παρένθεση. Τα... νουντλς και πάλι έχουν γαργαλιστικό ενδιαφέρον σε ταινία του Yimou, η σχέση του καταδίκου με την Λου (έστω, προβλέψιμα) είναι εν δυνάμει σχέση πατέρα – κόρης και η έρημος, η ατελείωτη έρημος, που περικυκλώνει το χωριό, είναι και μια λοξή αναφορά στον Θόδωρο Αγγελόπουλο («Η σκόνη του Χρόνου»), στον Antonioni («Η κόκκινη έρημος») και μια... πιο ευθεία: χωρίς σινεμά, έρημος η ζωή μας... Ένα δευτερόλεπτο σε μια ταινία μπορεί να είναι αρκετό για να αλλάξει τη ζωή ενός ανθρώπου. Που αν απομονωθεί και παίζει σε λούπα, αυτό το δευτερόλεπτο μπορεί να γίνει πολλά δευτερόλεπτα, λεπτά, ώρες. 

 

Δυο καρεδάκια είναι αρκετά για να κουβαλήσουν τη Μνήμη – και τι ωραία που χάνεται αυτή στην κλεψύδρα με την άμμο της ζωής; Το Σινεμά δεν μπορεί παρά να συνεχίσει να είναι μια οπτική ψευδαίσθηση που προκαλείται από τα παιχνίδια του φωτός. Μπορεί να προσφέρει αμέτρητες συγκινήσεις, να γεμίσει τον θεατή με απίστευτα συναισθήματα, να αποτελέσει ένα υπέροχο εργαλείο φυγής από την πραγματικότητα. Αρκεί να καταλάβουμε οι πιο... βαρεμένοι από εμάς, πως το Σινεμά δεν μπορεί να υποκαταστήσει την Πραγματικότητα. Μα τι λέω: το Σινεμά είναι η Πραγματικότητα. Change my mind!