ΜΕΤΡΗΤΗΣ ΚΑΡΤΩΝ - Θόδωρος Γιαχουστίδης

"Ό,τι σπέρνεις, θερίζεις"

Αυτή είναι η 21η μεγάλου μήκους ταινία που σκηνοθετεί ο γεννημένος στις 22 Ιουλίου του 1946 στην πόλη Γκραντ Ράπιτς του Μίσιγκαν (ΗΠΑ) Paul Schrader. Μεγαλωμένος από οικογένεια πιστών καλβινιστών, αυστηρών αρχών, δεν του επιτρεπόταν να βλέπει σινεμά! Την πρώτη του ταινία την είδε στα 17 του χρόνια και ήταν το «The Absent Minded Professor» του Robert Stevenson. Ξεκίνησε την ενασχόλησή του με το σινεμά ως κριτικός κινηματογράφου, έχοντας την υποστήριξη της μυθικής Pauline Kael. Να θυμίσουμε πως ως κριτικοί κινηματογράφου ξεκίνησαν την καριέρα τους σκηνοθέτες όπως οι François Truffaut, Peter Bogdanovich, Jean-Luc Godard, Wim Wenders και Olivier Assayas (σημείωση: η ελπίδα ποτέ δεν πεθαίνει...). Το πρώτο του σενάριο που έγινε ταινία ήταν εκείνο για το «Μυστική οργάνωση Γιακούζα» (The Yakuza, 1974) του Sydney Pollack, το οποίο συνέγραψε μαζί με το αδελφό του, Leonard, και τον επίσης μυθικό σεναριογράφο Robert Towne. Δύο χρόνια μετά υπογράφει το απόλυτο αριστούργημά του: το σενάριο για την ταινία «Ο ταξιτζής» (Taxi Driver, 1976) του Martin Scorsese. Ακολούθησαν άλλες τρεις συνεργασίες με τον Scorsese: «Οργισμένο είδωλο» (Raging Bull, 1980), «Ο τελευταίος πειρασμός» (The Last Temptation of Christ, 1988) και «Σταυροδρόμια της ψυχής» (Bringing Out the Dead, 1999). Η πρώτη σκηνοθετική δουλειά του Schrader ήταν το εξαιρετικό «Θανάσιμη απειλή» (Blue Collar, 1978). Από τις υπόλοιπες ταινίες του ξεχωρίζουμε τις: «Επάγγελμα: Ζιγκολό» (American Gigolo, 1980), «Η αγριόγατα» (Cat People, 1982) και «Mishima» (1985). Η προτελευταία του ταινία που είδαμε στους κινηματογράφους στη χώρα μας ήταν το «Σκάνδαλο» (The Walker, 2007). Τις επόμενες τέσσερις δεν τις είδαμε στο σινεμά στην Ελλάδα – βγήκαν κατευθείαν σε dvd! Μεταξύ της τελευταίας του ταινίας (την οποία είδαμε και στη χώρα μας), του «Ακρότητες» (First Reformed) και τούτης εδώ, πέρασαν τέσσερα ολόκληρα χρόνια.

 

Η ταινία έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο περσινό φεστιβάλ Βενετίας, όπου συμμετείχε στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα. Από εκεί και πέρα, έλαβε μέρος σε μια σειρά από άλλα φεστιβάλ (Τέλουραϊντ, Ντοβίλ, Ζυρίχης, Βιέννης) ενώ στο φεστιβάλ της Βαγιαδολίδ τιμήθηκε με το βραβείο καλύτερου σεναρίου. Τα Cahiers du Cinéma τοποθέτησαν την ταινία στο νούμερο 9 ανάμεσα στις 10 καλύτερες ταινίες του 2021. Το Sight & Sound κατέταξε την ταινία στο νούμερο 33 ανάμεσα στις 50 καλύτερες ταινίες του 2021. Η ταινία ήταν ανάμεσα στις 14 πιο αγαπημένες του Μπαράκ Ομπάμα για το 2021. Ο Martin Scorsese είναι ένας από τους 20 (!!!) executive producers της ταινίας – ο μεγαλύτερος αριθμός που έχει καταγραφεί σε ταινία του Χόλιγουντ, σύμφωνα με το imdb. Και είναι η πρώτη φορά που οι δύο δημιουργοί συνεργάζονται από το 1999 και τα «Σταυροδρόμια της ψυχής».

Η υπόθεση: Ο Γουίλιαμ Τελ είναι ένας μοναχικός τζογαδόρος. Μετακινείται από καζίνο σε καζίνο προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να μην σκέφτεται το ταραγμένο στρατιωτικό παρελθόν του (και κάποιες αποφάσεις που πήρε και κάποιες πράξεις που έκανε), που τον στοιχειώνει. Το μόνο που θέλει είναι να παίζει χαρτιά, χωρίς να ξεχωρίζει ή να δίνει δικαιώματα. Τα πράγματα θα αλλάξουν όταν τον πλησιάσει ένας νεαρός, ονόματι Κερκ. Ο Κερκ του προτείνει να τον βοηθήσει να εκδικηθούν έναν άνθρωπο, υπεύθυνο για πολλά δεινά, που σημάδεψαν τις ζωές τους. Ο Τελ το βλέπει όλο αυτό ως μια ευκαιρία για λύτρωση. 

 

Χρηματοδοτούμενος από τη μυστηριώδη Λα Λίντα, ο Τελ παίρνει υπό την προστασία του τον Κερκ και μαζί επισκέπτονται διαδοχικά καζίνο από μια πόλη στην άλλη, ελπίζοντας πως με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρει να σταματήσει τα σκοτεινά σχέδια του νεαρού. Μέχρι που βάζουν στόχο να νικήσουν το World Series of Poker στο Λας Βέγκας. Ο Κερκ όμως δεν θα λειτουργήσει έτσι όπως ήλπιζε ο Τελ, αναγκάζοντάς τον να επιστρέψει στο σκοτάδι του παρελθόντος του και να έρθει αντιμέτωπος με αυτό, προσπαθώντας πλέον να ξεκαθαρίσει τα πράγματα μια και καλή.

 

Η άποψή μας: «Η σωτηρία της ψυχής είναι πολύ μεγάλο πράγμα». Και επίσης, είμαστε οι εμμονές μας. Ο Paul Schrader συνεχίζει τη μοναχική μα τόσο ενδιαφέρουσα πορεία του με μια ταινία, που έχει πάρα πολλά κοινά σημεία με την προηγούμενή του, το υπέροχο «Ακρότητες», ευρισκόμενη ένα τσικ πιο χαμηλά από εκείνη. Κι εκεί μοναχικός ήρωας, κι εδώ μοναχικός ήρωας. Κι εκεί λιτός βίος κι εδώ λιτός βίος. Κάντε σύγκριση στα δωμάτια του Ερνστ και του Τελ: δωρικότητα. Κάθε βράδυ ο Ερνστ έρχεται αντιμέτωπος με το αδυσώπητο σκοτάδι. Εκτός από το ποτό, μόνη του παρηγοριά είναι ένα ημερολόγιο που κρατάει. Χειρόγραφα. Για ένα χρόνο. Κάτι σαν εξομολόγηση. Κάτι για να τον βοηθήσει να αντιμετωπίσει τους δαίμονές του. Κάτι για να τον βοηθήσει να κρατηθεί όρθιος. Το ίδιο ακριβώς θα μπορούσαμε να πούμε και για τον Τελ, που επίσης κρατάει ημερολόγιο χειρόγραφα. Και οι δύο συναντούν ανθρώπους έτοιμους να πραγματοποιήσουν κάτι παράτολμο, κάτι δραστικό, κάτι που τους εκτρέπει από την πορεία τους. Και οι δύο ψάχνουν απεγνωσμένα την λύτρωση – μέσω τρίτου. 

 

Η διαφορά των δύο ταινιών – που είναι ολοφάνερο πως γυρίστηκαν με ελάχιστα μέσα και με όλους τους συντελεστές να είναι ταγμένοι σε αυτό που κάνουν – βρίσκεται στο φινάλε. Το φινάλε στις «Ακρότητες», εκεί που λες πως θα μπορούσε να είναι και happy, χωρίς αυτό απαραίτητα να σε χαλάει, κόβει με ένα cut σε μαύρο που σε αφήνει μαλάκα. Στη νέα του ταινία το φινάλε είναι... αναγκαστικό. Κι ίσως κομματάκι... μπερδεμένο πολιτικά. Σαν να μας λέει ο Schrader πως η φυλακή αρχικά λειτούργησε όντως... σωφρονιστικά για τον Τελ. Κι όχι μόνον αυτό: τον έκανε και... καλύτερο άνθρωπο! Κι όχι μόνον αυτό: λειτουργεί ως το... σπίτι στο οποίο νιώθει οικεία και άνετα. Κουλό; Τι να πω; Προσωπικά, πάντως, δεν μου έκατσε καλά, το ομολογώ. 

 

 

Από εκεί και πέρα, τίποτα δεν είναι τυχαίο. Από το όνομα του βασικού αντιήρωα, που είναι ευθεία αναφορά στον Γουλιέλμο Τέλλο, τον φολκλόρ ήρωα της Ελβετίας, εκείνον ντε που κατάφερε να πετύχει με το βέλος του μήλο στηριγμένο στο κεφάλι ανθρώπου – ενώ παράλληλα παίζει με τον ποκερικό όρο «Tell», ήτοι, την κίνηση, την χειρονομία, το τικ, το οποίο χαρακτηρίζει εκείνον τον παίκτη, που δεν καταφέρνει το περίφημο poker face και προδίδεται είτε όταν έχει καλό φύλλο είτε όταν έχει κακό. Ο αριθμός του δωματίου του πρώτου μοτέλ στο οποίο πηγαίνει ο Τελ, είναι το 101, αριθμός που είχε και ο περίφημος θάλαμος βασανιστηρίων στο «1984» του Όργουελ. 

 

Το φινάλε παραπέμπει στο «American Gigolo» και το «Light Sleeper» του ίδιου του Schrader, που εννοείται πως σε όλες αυτές τις ταινίες αποτίνει φόρο τιμής στον αριστουργηματικό «Πορτοφολά» του Bresson. Κι άλλες αναφορές, κινηματογραφοφιλικές, inside jokes, τέτοια. Πολιτικά, έθεσα τη διαφωνία μου αλλά ο δημιουργός δεν ακολουθεί τον εύκολο δρόμο. Το Άμπου Γκράιμπ και τα απάνθρωπα βασανιστήρια στα οποία υποβλήθηκαν μουσουλμάνοι, και καλά στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, περιγράφονται ως μια μελανή σελίδα στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, που, ειρωνικά, το όνομά τους – USA – ακούγεται συχνά πυκνά ως πανηγυρισμός ενός παίκτη πόκερ και των οπαδών του: η χώρα στην οποία εφαρμόζεται ο υπαρκτός καπιταλισμός, δεν μπορεί παρά να δοξάζει τον τζόγο και το εύκολο κέρδος. 

 

Σκηνοθετικά, ο Schrader ακολουθεί έναν μπασταρδεμένο νεονουάρ τόνο και είναι λιτός και δωρικός όσο και ο ήρωάς του: ψαχνό ρε παιδί μου, χωρίς εφέ και μαλακίες. Αφήνει χώρο και για λίγη μαγεία, λίγη ομορφιά: η νυχτερινή κινηματογράφηση του Austin Trail of Lights είναι απλά μαγική! Ο Oscar Isaac δίνει μια φαινομενικά εύκολη μα ουσιαστικά εξαιρετική ερμηνεία στον κεντρικό ρόλο, που είναι και ο πιο προσεγμένος σεναριακά. Η Λα Λίντα της Tiffany Haddish δεν είναι καλογραμμένη, καλά σκιαγραφημένη ή σωστά ερμηνευμένη, ενώ τόσο ο Tye Sheridan όσο και ο Willem Dafoe δεν έχουν ακριβώς πού να πατήσουν. Όπως και να 'χει, αξίζει να δείτε μια ταινία, φτιαγμένη από έναν άνθρωπο που αν μη τι άλλο είναι συνεπής και πάντα βάζει τον θεατή σε διαδικασία σκέψης, μη δίνοντάς του να καταναλώσει fast food χυλό. Κι αυτό έχει τη σημασία του.