ΣΥΝΟΨΗ
Μάλτα. Ο Jesmark (Jesmark Scicluna) είναι ένας εργατικός ψαράς που δεν καταφέρνει πάντα να πουλήσει τα αλιεύματά του στην ψαραγορά. Το σκάφος του, που ανήκει στην οικογένειά του εδώ και πολλές γενιές, χρειάζεται επείγουσα επισκευή. Από την άλλη, το νεογέννητο παιδί του έχει διαγνωστεί με αναπτυξιακή υστέρηση και χρειάζονται χρήματα για συμπληρώματα και για γιατρούς.
Ο Jesmark βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα αγωνιώδες και επιτακτικό δίλημμα. Να επισκευάσει το σκάφος του με την ελπίδα η οικογένεια του να ζει μια πενιχρή ζωή όπως έκαναν πριν από αυτόν ο πατέρας και ο παππούς του; Ή να το παροπλίσει με αντάλλαγμα μια αποζημίωση από την ΕΕ ,την οποία θα επενδύσει σε μια επιχείρηση μαύρης αγοράς που αποδεκατίζει τον πληθυσμό των ψαριών της Μεσογείου ;
ΑΝΑΛΥΣΗ
Το «Σκαρί» , πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Αμερικανο-μαλτέζου Alex Camilleri , διαδραματίζεται στο νησί της Μάλτας. Το ‘’Luzzu’’ του τίτλου είναι το τυπικό ψαροκάικο του αρχιπελάγους της Μάλτας, παραδοσιακά χρωματισμένο με κόκκινο, κίτρινο, μπλε και πράσινο και διακοσμημένο με δύο μάτια στην πλώρη. Η προέλευσή του ανάγεται στα φοινικικά και ελληνικά πλοία και η αντοχή του στα κύματα είναι παροιμιώδης.
Όπως το ποδήλατο στον «Κλέφτη ποδηλάτων» του De Sica, το ‘’luzzu’’ είναι ο αφηγηματικός άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται αυτή η πολύ απλή ανθρώπινη ιστορία . Στον πυρήνα της βρίσκονται ένας φτωχός ψαράς, ένα επάγγελμα υπό απειλή ,μια οικογένεια με εσωτερικά προβλήματα ενώ περιφερειακά εφάπτονται και άλλα θέματα : οι τοπικές παραδόσεις που μάχονται με την εξέλιξη του σύγχρονου κόσμου, η κρατική διαφθορά, το βάρος της κοινωνικής τάξης ,η παντοδυναμία του κέρδους. Η συσσώρευση αρνητικών καταστάσεων για τον ήρωα δεν μπορεί να θεωρηθεί υπερφόρτωση του σεναρίου, αλλά μάλλον σαν επαλήθευση της λαϊκής ρήσης «όπου φτωχός κι η μοίρα του».
Ο Camilleri κατόρθωσε να μεταλλάξει μια ντοκιμαντερίστικη εξερεύνηση σε μια εξαιρετικά συγκρατημένη ταινία μυθοπλασίας. Η ρωγμή του σκάφους αποκτά ένα ισχυρό συμβολισμό : είναι μια ρωγμή στη ζωή του ίδιου του Jesmark που ξαφνικά βρίσκεται σε δεινή θέση.«Θα σας φροντίσω», υπόσχεται στη όμορφη γυναίκα του, Denise ( Michela Farrugia), που εργάζεται ως σερβιτόρα για να συντηρεί την οικογένεια. Ακόμα περισσότερο νοιώθει ταπεινωμένος όταν η Denise ζητά βοήθεια από τη εύπορη μητέρα της που ποτέ δεν τον ενέκρινε λόγω του επαγγέλματος του. Με την περηφάνια του πληγωμένη, αναζητά διέξοδο για να σώσει το σκάφος και την οικογένειά του, ακόμη και αν χρειαστεί να βαδίσει σε σκοτεινά μονοπάτια που τον απομακρύνουν από τα ιδανικά του.
Ο Jesmark δεν έχει φύγει ποτέ από το νησί και ακολούθησε τις παραδοσιακές τεχνικές ψαρέματος που στήριξαν γενιές της οικογένειάς του πριν από αυτόν. Το σκάφος του, φέρει το αποτύπωμα του δικού του ποδιού όταν ήταν μωρό και τώρα φέρει το αποτύπωμα του γιου του. Μαζί του κουβαλάει τους θρύλους των προγόνων του που διηγούνται οι πιο παλιοί ψαράδες: λένε ότι ο πατέρας του κωπηλάτησε το ψαροκάικο «με υπεράνθρωπη δύναμη» μέχρι την ακτή όταν οι μηχανές χάλασαν. Ο δε παππούς του προφυλαγμένος από ένα πλοίο γλύτωσε από τον θυελλώδη άνεμο μιας καταιγίδας και έφτασε στην Τύνιδα.
Τα σκάφη είναι πηγή υπερηφάνειας και τιμής για τους άντρες, αλλά και ένα αφόρητο βάρος. Αλλά τελικά σε τι χρησιμεύει η συνέχιση της οικογενειακής παράδοσης αν κάποιος δεν μπορεί να προσφέρει στη γυναίκα και το παιδί του στέγη και φαγητό στο τραπέζι; Και αν δεν μπορείς να νικήσεις ένα διεφθαρμένο σύστημα πρέπει να γίνεις συνεργός του ;Τα ερωτήματα που θέτει με ειλικρίνεια και τόλμη ο Camilleri είναι βαθιές μαχαιριές, απαλλαγμένες από φτηνό μανιχαϊσμό.
Η επιλογή να παίξουν μη επαγγελματίες ηθοποιοί στους βασικούς ρόλους φέρνει ένα πρόσθετο επίπεδο αυθεντικότητας: οι ψαράδες ξέρουν ξεκάθαρα τον δρόμο όχι μόνο για τις βάρκες τους αλλά και την ιστορία και τη μυθολογία που τους περιβάλλει. Ο πρωταγωνιστής Jesmark Scicluna είναι ένας Μαλτέζος ψαράς του οποίου ο σκληρός νατουραλισμός είναι ένα από τα πιο δυνατά στοιχεία του φιλμ .Η ευαίσθητη κάμερα του Léo Lefèvre τον ακολουθεί αδιάκοπα σε πλάνα άλλοτε λουσμένα στον λαμπρό ήλιο της Μεσογείου και άλλοτε βουτηγμένα σε μοιρολατρικές σκιές.
Στο «Σκαρί» ο Camilleri χαράζει μια πορεία ανάμεσα στον απαθή νεορεαλισμό των αδελφών Dardenne και στο έντονο αλλά αντικειμενικό βλέμμα των ντοκιμαντέρ του Gianfranco Rosi. Φυσικά πάνω από το φιλμ αιωρείται η βαριά σκιά του κλασικού «Η γη τρέμει» που διαδραματιζόταν -όχι μακριά από τη Μάλτα- σε ένα λιμάνι της Σικελίας, στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Ομολογουμένως, το «Σκαρί» δεν διαθέτει την ποίηση του αριστουργήματος του Visconti ούτε ανοίγει νέους δρόμους με την κοινωνικά συνειδητή, νατουραλιστική προσέγγισή του. Όμως, κινούμενο με ευελιξία ανάμεσα στο θρίλερ, το οικογενειακό δράμα και το ντοκιμαντέρ, αποτελεί μια συγκινητική παραβολή για πατέρες και γιους, για παράδοση και νεωτερικότητα, για ηθικές αρχές και ένστικτο αυτοσυντήρησης .
Γιώργος Ξανθάκης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα fermouart.gr