ΣΥΝΟΨΗ
Αφού ξεφορτωθεί ένα πτώμα και βάλει φωτιά σε ένα σπίτι, ο περιπλανώμενος Stanton Carlisle (Bradley Cooper) βρίσκει χειρωνακτική δουλειά σε ένα τσίρκο, όταν γνωρίζεται με τον ‘’κράχτη’’ Clem Hoatley (Willem Dafoe). Τα κύρια αξιοθέατα του τσίρκου περιλαμβάνουν το “The Geek”, ένα ανθρώπινο ναυάγιο που δαγκώνει κεφάλια από ζωντανά κοτόπουλα , τα ηλεκτροσόκ που δέχεται η νεαρή Molly(Rooney Mara) και τη μάντισσα Zeena (Toni Collette) που με τον αλκοολικό σύζυγο της ,Pete(David Strathairn) έχουν καταγράψει έναν περίτεχνο κώδικα αριθμών και σημάτων σε ένα μικρό μαύρο βιβλίο. Διαισθανόμενος την ευκαιρία, ο Stanton βρίσκει τον τρόπο να αποσπάσει το βιβλίο και με τη Molly στο πλευρό του, εγκαταλείπει το τσίρκο και ξεκινά με μεγάλη επιτυχία μια καριέρα μενταλιστή σε ακριβά νυχτερινά κέντρα της Ν. Υόρκης. Η φήμη του τραβά την προσοχή της ψυχαναλύτριας Lilith Ritter (Cate Blanchett) , η οποία έχει συγκεντρώσει ένα τεράστιο αρχείο προσωπικών πληροφοριών για τους πλούσιους πελάτες της. Με τη συνενοχή της Lilith, ο Stanton καταφέρνει να επινοήσει μια ακόμα μεγαλύτερη απάτη, διαδίδοντας ότι έχει την ικανότητα να επικοινωνεί με τους νεκρούς…
ΑΝΑΛΥΣΗ
Το «Nightmare Alley» βασίζεται στο ομώνυμο ζοφερό, προκλητικό μυθιστόρημα του William Lindsay Gresham , που διαδραματίζεται στο τέλος της Μεγάλης Ύφεσης και λίγο πριν την είσοδο των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο βιβλίο του ο Gresham (ο οποίος αυτοκτόνησε το 1962) συνδύασε την τρομακτική ιστορία των ‘’geek’’ , την έλξη του για τις κάρτες ταρώ , την ψυχανάλυση, αλλά και την προσωπική του μάχη με το αλκοόλ. Το βιβλίο δημοσιεύτηκε το 1946 και μετά από ένα χρόνο μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη από τον Βρετανό σκηνοθέτη Edmund Goulding με πρωταγωνιστή τον Tyrone Power. Η ταινία -στην Ελλάδα κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Ο αγύρτης»- δεν είχε εμπορική επιτυχία αλλά σήμερα θεωρείται ένα τα σπουδαία κλασικά του αμερικανικού φιλμ νουάρ.
Ο Μεξικανός σκηνοθέτης Guillermo del Toro αποφάσισε για πρώτη φορά στην καριέρα του να αφήσει κατά μέρος τα υπερφυσικά στοιχεία και να στραφεί στο νεο –νουάρ με αυτή την νέα διασκευή του μυθιστορήματος του Gresham. Το σενάριο που συνυπογράφουν οι del Toro και Kim Morgan ,παραμένει πιο πιστό στην λογοτεχνική πηγή κυρίως επειδή ανακτά τη μηδενιστική της απόληξη, σε σχέση με το ελαφρά αισιόδοξο τέλος της ταινίας του 1947, που προστέθηκε με την επιμονή του παραγωγού.
Το πρώτο μέρος της ταινίας διαδραματίζεται το 1939, με την είσοδο του τυχοδιώκτη Stanton στη ζωή του τσίρκου και την προσπάθεια του να θάψει το σκοτεινό παρελθόν του. Στο δεύτερο μισό η δράση μεταφέρεται στο 1941 και στα αστραφτερά κλαμπ του Μπάφαλο. Αν η πρώτη πράξη είναι μια βρώμικη, λερωμένη ματιά στην άθλια ζωή των τσιρκολάνων – σαφώς επηρεασμένη από την ατμόσφαιρα της εποχής της Μεγάλης Ύφεσης – , η δεύτερη είναι μια περιήγηση -σε στιλ ‘’Art Déco’’- στην ευδαιμονία της υψηλής κοινωνίας ,όπου δίνει τις παραστάσεις του ο Stanton, ντυμένος με κομψά σμόκιν. Αυτή η αντίθεση ανάμεσα στην εξαθλιωτική φτώχεια και στον ακραίο πλούτο των δυο χώρων δράσης χρησιμεύει ως αφηγηματικό υπόβαθρο της ταινίας.
Το «Μονοπάτι των Χαμένων Ψυχών» θεματικά θυμίζει αρχαιοελληνική τραγωδία ,που έχει κινηματογραφηθεί ως εξπρεσιονιστικός εφιάλτης. Αποτελεί μια φαουστική ιστορία για την προθυμία ενός ανθρώπου να παραδώσει όλες τις ηθικές αρχές του σαν αντάλλαγμα στην ακόρεστη φιλοδοξία και απληστία που θα τον οδηγήσει αναπόδραστα σε μια σπειροειδή ,φρικτή πτώση. Παράλληλα απεικονίζει την έκταση της ανθρώπινης εξαχρείωσης χαρακτήρων (όπως αυτόν που υποδύεται ο Dafoe) που εκμεταλλεύονται εθισμένους , αποδομημένους ανθρώπους με απίστευτα βδελυρό τρόπο.
Όμως ποιά είναι η κινητήρια δύναμη που ωθεί τον Stanton; Όπως και τόσοι άλλοι είναι ένας αδίστακτος υλιστής. Ποθεί την αποδοχή, την επικύρωση, τη φήμη , το χρήμα, τον εξορκισμό του οδυνηρού παρελθόντος. Θέλει να ξεχάσει τον αλκοολικό πατέρα που τον βασάνιζε και τη μάνα που τον εγκατέλειψε. Δεν νοιάζεται για κανέναν και για τίποτα εκτός από τον εαυτό του. Η αγάπη του για την ενάρετη και πιστή Molly είναι υπό όρους , καθώς κάθε μάγος χρειάζεται μια βοηθό. Η πανουργία του έγκειται κυρίως στην ικανότητά του να δείχνει συμπονετικός ,δίνοντας ψεύτικες ελπίδες σε χαροκαμένους ανθρώπους που επιζητούν μια επαφή με τα φαντάσματα των αγαπημένων τους.
Ο Stanton μπορεί να διαβάζει εύκολα τους άλλους , αλλά αποτυγχάνει να δει καθαρά τον εαυτό του ή να διακρίνει τα όριά του. Δεν ξέρει πως να αποσύρεται όταν κερδίζει, μια κλασική συμπεριφορά αλαζόνα που είναι παγιδευμένος στον ναρκισσισμό, την απληστία και τους καταναγκασμούς του. Από την πρώτη στιγμή που βλέπουμε την ταυτόχρονη έλξη και αποστροφή του στη θέα του κτηνώδη ‘’Geek” («Δεν μπορώ να καταλάβω πώς μπορεί κανείς να πέσει τόσο χαμηλά»), η εύγλωττη προοικονομία μας υποψιάζει για την κατάληξη του .
Αν και στην ταινία δεν υπάρχουν τα συνήθη υπερφυσικά τέρατα του del Toro, υπάρχουν άφθονα ανθρώπινα τέρατα ,όπως ο Stanton και η Lilith( ασύγκριτες οι ερμηνείες των Cooper και Blanchet). Η αδυσώπητη μονομαχία τους είναι συναρπαστική και σαγηνευτική καθώς και είναι εξίσου διεφθαρμένοι. Ο αλαζόνας Stanton κάνει το μοιραίο λάθος να την υποτιμά. Όμως η χειραγωγική Lilith, λεία σαν μετάξι και δηλητηριώδης σαν έχιδνα, εκτελεί ένα ύπουλο σχέδιο όταν τον φιλάει αφού έχει πιεί ουίσκι. Η γεύση του ποτού που μένει στα χείλη του, τον υποκινεί να καταβροχθίσει όλο το ποτήρι. Εκείνη τη στιγμή, είναι σαν να βάζει μόνος του μια θηλιά γύρω από το λαιμό του.
Η καθηλωτική ταινία του del Toro διαρθρωμένη στο τόξο απογείωση και συντριβή αντικαθιστά τις τυπικές φαντασιώσεις των άλλων έργων του με τον ζοφερό τόνο , την εγγενή μοιρολατρία , την κυνική διάθεση και τον υπαρξισμό των κλασικών φιλμ νουάρ .Είναι γυρισμένη σε εντυπωσιακές τοποθεσίες στο Μπάφαλο της Νέας Υόρκης με ατμοσφαιρική φωτογραφία από τον ταλαντούχο Δανό κινηματογραφιστή Dan Laustsen , υποβλητικά σκηνικά της Tamara Deverell και κοστούμια του Luis Sequeira.
Η άνοδος και η πτώση του Stanton ακολουθεί το ίδιο συμμετρικό μοτίβο με αυτό του Alex στο ‘’A Clockwork Orange’’του Kubrick. Οι τελευταίες σκηνές της ταινίας αντικατοπτρίζουν τις αρχικές καθώς ο Stanton επιστρέφει στο τσίρκο για να αποδεχθεί την «προκαθορισμένη» μοίρα του με το συντριπτικό κλαυσίγελο του: «Κύριε, είμαι γεννημένος γι αυτό…». Σύμφωνα με τον ηθικό μύθο του φιλμ, τα αταβιστικά χαρακτηριστικά και τα αμαρτήματα του παρελθόντος ενός ανθρώπου , κάποια στιγμή θα τον παγιδεύσουν σε ένα ‘’σοκάκι εφιαλτών’’.
Γιώργος Ξανθάκης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα fermouart.gr