ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΑΤΟΥ, ΤΟ (Επαν.) - Γιώργος Ξανθάκης

Το ανθρώπινο δράμα ως κερδοσκοπικό θέαμα

Μια κεντημένη επιγραφή στον τοίχο μιας τοπικής εφημερίδας,στο Νέο Μεξικό, γράφει: «ΠΕΙΤΕ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ». Ο ιδεαλιστής εκδότης της, Jacob Boot (Porter Hall) , το θεωρεί ηθική καθοδήγηση στους συντάκτες του. Ωστόσο η επιγραφή φαντάζει αστεία για τον δημοσιογράφο Chuck Tatum (Kirk Douglas) που ζητά δουλειά στην εφημερίδα. Έχει απολυθεί από 11 εφημερίδες σε όλη τη χώρα για λόγους που κυμαίνονται από τον εθισμό στο αλκοόλ ως την ερωτική σχέση με τη σύζυγο του εκδότη. Το μότο του είναι αποκαλυπτικό : «μπορώ να χειριστώ μεγάλες ειδήσεις και μικρά νέα. Και αν δεν υπάρχουν νέα, βγαίνω έξω και δαγκώνω ένα σκυλί για να δημιουργήσω μερικά».

Μετά από ένα χρόνο όπου καλύπτει ασήμαντα θέματα , συμπτωματικά ανακαλύπτει ότι ένας ντόπιος, ο Leo Minosa (Richard Benedict) έχει παγιδευτεί σε μια σπηλιά. Συνειδητοποιώντας ότι αυτή είναι η τέλεια ευκαιρία για να ξαναχτίσει τη φήμη του, σκαρφίζεται ένα σατανικό σχέδιο. Με τη σύμπραξη του διεφθαρμένου σερίφη(Ray Teal) εξαναγκάζουν τον εργολάβο της διάσωσης να παρατείνει την διάσωση για τουλάχιστον μια εβδομάδα αντί για τις απαιτούμενες δώδεκα ώρες. Έτσι ο Tatum θα έχει την δημοσιογραφική αποκλειστικότητα και παράλληλα με τα άρθρα του θα βοηθήσει στην επανεκλογή του σερίφη . Ακόμη και η σύζυγος του παγιδευμένου άνδρα, η ανικανοποίητη Lorraine (Jan Sterling), συμφωνεί να ακολουθήσει τις εντολές του Tatum επειδή αισθάνεται ότι η δημοσιότητα θα βοηθήσει το πανδοχείο της οικογένειας.

Πράγματι , η ξεχασμένη περιοχή μετατρέπεται στο πιο καυτό τουριστικό αξιοθέατο στο Νέο Μεξικό. Άνθρωποι από όλη τη χώρα ,σαν αδηφάγα έντομα, γεμίζουν το τοπίο με τα αυτοκίνητά τους και συρρέουν στο λούνα παρκ και στα χοτ ντογκ. Δημοσιογράφοι από εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς ενημερώνουν συνεχώς όλη τη χώρα για την εξέλιξη του «ζωντανού δράματος».

Τα πρώην αφεντικά του Tatum του προσφέρουν τεράστια αμοιβή για τις αποκλειστικές αναφορές του. Μερικοί μάλιστα προσφέρονται ακόμη και να τον προσλάβουν ξανά, αρκεί να τους παρέχει τα «νέα» που οι αναγνώστες επιζητούν. Το σχέδιο του Tatum λειτουργεί άψογα, τα ΜΜΕ διογκώνουν το θέμα πέρα από κάθε όριο ,το χρήμα ρέει άφθονο . Όλοι οφείλουν ευγνωμοσύνη στον «πολύτιμο» παγιδευμένο άντρα και κανείς δεν βιάζεται να τον απεγκλωβίσει …

Το «Τελευταίο ατού» είναι ένα πικρά σατιρικό δράμα που ο Billy Wilder ήθελε να είναι το πιο προσωπικό έργο του , με τις λιγότερες παρεμβάσεις από το στούντιο. Ωστόσο η πρώτη προβολή του ήταν μια καταστροφή και το φιλμ αποσύρθηκε, φορτωμένο με την κατηγορία της χλευαστικής επίδειξης του κυνισμού του δημιουργού του. Η αλλαγή του τίτλου σε «The Big Carnival», δεν είχε ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Eίναι ένα  αλληγορικό φιλμ νουάρ αν και διαδραματίζεται σε μεγάλο βαθμό κάτω από το ζεστό, σκληρό φως του ήλιου της Αριζόνα. Η σκόνη ,ο ιδρώτας , η βρωμιά  που κυριαρχούν στην ατμόσφαιρα  δημιουργούν μια οπτική μεταφορά για τον τυχοδιωκτισμό και την ανηθικότητα των περισσότερων χαρακτήρων. Προφητικό , κυνικό αλλά  διαυγές , προέβλεψε την επιβολή του αμερικανικού «τσίρκου» των ΜΜΕ πριν από σχεδόν 70 χρόνια.

Ο Tatum είναι ένας Σαιξπηρικός χαρακτήρας. Διαπράττει ύβρη χωρίς καμία ηθική αναστολή. Είναι ένας οπορτουνιστής που οι πράξεις του καθοδηγούνται από μια ακατανίκητη παρόρμηση: την, με κάθε τρόπο, ανάκτηση του χαμένου «αμερικάνικου όνειρου» του. Σκέφτεται γρήγορα και εύστροφα ,μιλά δυνατά ,με αυτοπεποίθηση και σαρδόνιο χιούμορ. Αφού αρπάξει την ευκαιρία που περίμενε,επιλέγει συνεργούς και τους πείθει ότι τον χρειάζονται για πετύχουν τους στόχους τους: η γυναίκα του Leo χρειάζεται χρήματα για να εγκαταλείψει τον σύζυγο της , ο σερίφης θέλει την επανεκλογή του , οι κάτοικοι της περιοχής τα αναπάντεχα έσοδα , ο νεαρός βοηθός του Tatum να μαθητεύσει στα βρώμικα δημοσιογραφικά κόλπα. Αλλά και οι καταναλωτές του «υποπροϊόντος» είναι συνένοχοι αφού τρέφονται με την κατασκευασμένη συγκίνηση που καλύπτει την κενότητα της ζωής τους.Καμία αντίσταση από πουθενά.

«Γνώρισα πολλά “σφιχτά αυγά” στη ζωή μου, αλλά εσύ… εσύ είσαι των 20 λεπτών» προκαλεί τον Τatum , η Lorraine .Αυτός της απαντά με δυο ηχηρά χαστούκια. «Και μη σκουπίσεις τα δάκρυα. Έτσι θα πρέπει να δείχνεις» τη διατάζει. Είναι μια τρομακτική στιγμή, όπου συνειδητοποιούμε πόσο ανήθικος ,σκληρός και χειραγωγικός είναι αυτός ο άνθρωπος. Ωστόσο στη δραματουργική κορύφωση του αντιλαμβάνεται τις τραγικές συνέπειες του απάνθρωπου σχεδίου του. Τότε τα πάντα ζωγραφίζονται στο πρόσωπο του: βαθιά ενοχή, ντροπή, θλίψη, αυτο-απέχθεια που πηγαίνει βαθύτερα και από το τρυπάνι που σφυροκοπά τους βράχους .

Ο φακός του Charles Lang προσδίδει λιτή , κομψή αυθεντικότητα χωρίς εξεζητημένη πλανοθεσία , με το ψυχρό ύφος να διακόπτεται από σύντομες πινελιές σκιών υψηλής αντίθεσης και από αργά ζουμ που αποκαλύπτουν το μέγεθος του τσίρκου που στήθηκε. Το πεσιμιστικό score του Hugo Friedhofer συγχρονίζεται με τον εφιαλτικό θόρυβο του τρυπανιού.

Το «Τελευταίο ατού» εκθέτει μια ζοφερή φόρμουλα όπου Τύπος , εξουσία , επιχειρηματίες διαπλέκονται και κερδοσκοπούν μεταλλάσσοντας το ανθρώπινο δράμα σε χυδαίο θέαμα . Πώς θα μπορούσε να μην εφαρμοστεί αυτή η φόρμουλα σε μια χώρα ,όπως οι ΗΠΑ, όπου το κέρδος λατρεύεται ως θεότητα; Πως θα μπορούσε να μην «θαφτεί» αυτή η αδυσώπητα καταγγελτική ταινία ; Και πως θα μπορούσε ο μέγας Wilder να μην απονείμει την “ποιητική δικαιοσύνη” του για τη συντελεσθείσα «ανθρωποφαγία» ;