1951. Κατά τη διάρκεια του Πολέμου στην Κορέα οι Hawkeye Pierce (Donald Sutherland) και Duke Forrest (Tom Skerritt) δυο νεαροί χειρουργοί σε κινητό νοσοκομείο, προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την καθημερινή φρίκη του πολέμου υιοθετώντας ένα διαφορετικό τρόπο ζωής. Έχοντας στο πλάι τους τον μυστηριώδη χειρουργό θώρακος, «το καμάκι» John McIntyre (Elliott Gould ), βιώνουν μια σειρά επεισοδίων όπως ένα αγώνα αμερικάνικου ποδοσφαίρου με μια άλλη στρατιωτική μονάδα, το ταξίδι στο Τόκιο για να χειρουργήσουν το γιο ενός γερουσιαστή και να παίξουν γκολφ και την ανακάλυψη ότι η αυστηρή αδελφή προϊσταμένη, ‘’Hot Lips’’ O’Houlihan (Sally Kellerman), είναι φυσική ξανθιά. H ζωή στο στρατό είναι δύσκολη, ειδικά εν καιρώ πολέμου…
Ο Robert Altman υπήρξε ένας από τους βασικούς συντελεστές της αναγέννησης του Αμερικανικού κινηματογράφου κατά τη δεκαετία του 1970 .Ήταν ένας σχολαστικός ανατόμος της αμερικανικής κοινωνίας, σε τόσο ποικίλες, παραδοσιακές ή σύγχρονες μορφές της . Ως γνήσιος ιμπρεσιονιστής προσπάθησε να απαλλάξει τα έργα του από την θεατρικότητα και την «λογοτεχνικότητα» που κουβαλά το σινεμά από την γέννηση του. Δημιούργησε έναν διεισδυτικό και σκόπιμα ακατάστατο κινηματογραφικό κόσμο που ξηλώνεται στις ραφές του από ήχους, εικόνες, χαρακτήρες και χρονικές αναστροφές. Υπήρξε ο εμπνευστής της συχνής χρήσης του αλληλο-επικαλυπτόμενου και συχνά αυτοσχεδιαστικού διαλόγου αλλά και αναγνωρισμένος βιρτουόζος στην χρήση της κάμερας.
Η πρώτη του μεγάλη επιτυχία, το «M.A.S.H.» (1970), είναι μια αντιπολεμική σάτιρα για το Βιετνάμ. Ο Altman θεμελίωσε το όραμα του πάνω στους αναγνωρίσιμους και παραδοσιακούς κώδικες ,μόνο και μόνο για να τους ανατρέψει στην συνέχεια ,δημιουργώντας ευφυείς παρεκτροπές στα σεναριακά μοτίβα . Αν και επέλεξε γραμμική αφήγηση περιφρόνησε πολλές σκηνοθετικές συμβάσεις και κατάφερε να σατιρίσει αλλά και να αναζωογονήσει το κουρασμένο είδος της πολεμικής ταινίας.
Ο τίτλος «Μ.A.S.H.» αντιπροσωπεύει το ‘’Mobile Army Surgical Hospital’’( Κινούμενο Στρατιωτικό Νοσοκομείο), που αποτελεί τον χώρο δράσης του φιλμ . Η επιτυχία ήταν τεράστια και αναπάντεχη, καθιερώνοντας τον Robert Altman ως έναν από τους κορυφαίους σκηνοθέτες της γενιάς του, ενώ ενέπνευσε και μια μακροχρόνια τηλεοπτική σειρά . Και μπορεί η αναφερόμενη πολεμική σύγκρουση να γίνεται στη Κορέα, αλλά για τους θεατές του 1970 η σάτιρα του Altman αποκρυστάλλωνε τον σκεπτικισμό τους τον ατέρμονο εφιάλτη του Βιετνάμ που σιγά αλλά σταθερά αποσάθρωνε τη ζωή και την αυτοπεποίθηση της Αμερικής. Η απεικόνιση ενός ζοφερού μείγματος χάους, σφαγής και παράνοιας, εξέφραζε απόλυτα το αναρχικό, επαναστατικό πνεύμα της δεκαετίας του 1970 με το διογκωμένο αντιπολεμικό μήνυμα και την περιφρόνηση της εξουσίας.
Στo «Μ.A.S.H.» ο Altman θα δείξει για πρώτη φορά μερικά από τα χαρακτηριστικά στοιχεία της στιλιστικής υπογραφής του: μεγάλος αριθμός εκκεντρικών χαρακτήρων που μιλούν γρήγορα , παράταξη μικρών επεισοδίων αντί μιας δομημένης πλοκής , αντιπαραβολή της πραγματικής ζωής με τις ανακοινώσεις του στρατοπέδου , αλληλοεπικαλυπτόμενοι καυστικοί διάλογοι .
Το σενάριο του βετεράνου Ring Lardner Jr βασίστηκε σε μυθιστόρημα του Richard Hooker, αλλά ο Altman σχεδόν το αγνόησε και έκανε ό, τι ήθελε, με δικές του αναδιαμορφωμένες σεκάνς, εξαλείφοντας μεγάλο μέρος του διαλόγου και κυρίως εμβαθύνοντας το επαναστατικό και μη πολιτικά ορθό πνεύμα του φιλμ.
Η ταινία αν και κωμωδία έχει ένα πολύ σκοτεινό τόνο , με γραφική απεικόνιση της σφαγής: πενικιλίνη, τόνοι αίματος, ακρωτηριασμοί και συναρμολόγηση κομματιών ανθρώπινων σωμάτων. Η φρίκη των χειρουργείων είναι μια ξεκάθαρη μεταφορά για τη σφαγή στο Βιετνάμ .Η αφήγηση αντιπαραβάλλει συνεχώς τις περιπέτειες των πρωταγωνιστών εκτός υπηρεσίας με τα καθήκοντά τους ως άριστοι χειρουργοί, που επιδιορθώνουν ακρωτηριασμένα σώματα νέων ανθρώπων. Η ασεβής συμπεριφορά τους , τα παράλογα και φαινομενικά ανώριμα καμώματα τους είναι το αντίβαρο στη φρίκη που βιώνουν , για να διατηρήσουν τη λογική και την κανονικότητά τους.
Η υπαινικτική παρτιτούρα του Johnny Mandel υποστηρίζει την κωμωδία και, κατά περίπτωση, προσθέτει το δικό της μέτρο. Αυτό που μένει ανεξίτηλο στη μνήμη είναι η ακουστική κιθάρα και η φωνή του Ken Prymus στο υπέροχο τραγούδι των τίτλων “Suicide Is Painless”.
Ατρόμητο και τολμηρό, το «MASH» σατιρίζει τη δόξα του πολέμου, τη στρατιωτική γραφειοκρατία, την κοινωνική υποκρισία ,την καταπιεσμένη σεξουαλικότητα. Δείχνει δυσπιστία και ασέβεια σε κάθε είδους εξουσία-στρατιωτική ή πολιτική-και σε κάθε είδους ηθική-θρησκευτική ή κοσμική. Εχθρός της ταινίας δεν είναι ο αντίπαλος στρατός που δεν απεικονίζεται, αλλά ο κυνικός μιλιταρισμός και ο φασιστικός σοβινισμός που καλλιεργούν ψευδο-αξίες όπως η τιμή, η γενναιότητα και η ευλάβεια που απονέμονται σε αυτούς που σκοτώνουν και όχι σε αυτούς που σώζουν ζωές.
Γιώργος Ξανθάκης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα fermouart.gr