Νόρμα Ρέι
Δεν είναι αργία, είναι απεργία. Σήμερα θα θυμηθούμε και πάλι τα τόσο γνωστά σλόγκαν. Πρωτομαγιά, απεργία, ημέρα διεκδίκησης δικαιωμάτων στην εργασία. Στην εποχή μας, που τα εργατικά δικαιώματα περιστέλλονται συνεχώς και η ανεργία μαστίζει, ειδικά τους νέους, λειτουργεί άραγε αυτό το σλόγκαν; Είναι λειτουργικό, μπορεί να δώσει έναυσμα για νέους αγώνες ή θεωρούν ότι δε μπορεί να ανατρέψει νόμους, αποφάσεις και οικονομικούς σχεδιασμούς; Μεγάλα ερωτηματικά σε μια ρευστή επικαιρότητα, όπου τα πάντα αλλάζουν, μετασχηματίζονται, παρεκλίνουν. Το σινεμά πάντως, εδώ και δεκαετίες, παραμένει προσκολλημένο στο να παραμένει σύντροφος σε διεκδικήσεις και απεργίες.
Ο Μάης της Θεσσαλονίκης
Πολλές φορές στάθηκε κοντά σε πραγματικά γεγονότα που ήταν και ματωμένα. Ο Σαλονικιός Τάσος Ψαράς, στον δικό του Μάη, κατέγραψε τα γεγονότα στη Θεσσαλονίκη στο μακρινό 1936 όταν εργάτες έπεσαν νεκροί στη διάρκεια διαδηλώσεων. Ο Ρίτσος έγραψε τον «Επιτάφιο» και αργότερα ο Θεοδωράκης το μελοποίησε «Γιέ μου, ποια μοίρα στο γραφε και ποια μου τόχει γράψει». Μνήμη, Ιστορία, γεγονότα, το αίμα να συμβαδίζει με την τέχνη.
Αρχίζω με τον Αϊζενστάιν. Η δική του «Απεργία» (1925) καταγράφει τις κινητοποιήσεις σ΄ ένα ρωσικό εργοστάσιο με την τελική σφαγή τω αιτούντων. Όταν οι εργάτς πέφτουν νεκροί, πέφτει κάτω με πόνους και μια γυναίκα. Γεννάει, με τον αισιόδοξο συμβολισμό φανερό. Ζωή από τον θάνατο, με την ελπίδα πάντα ζωντανή. Σ΄όλο τον κόσμο και στην Ιταλία οι εργάτες, χωρίς επιδόματα και πρόνοια, δούλευαν 13 (!) ώρες την ημέρα. Τα πρώτα σοσιαλιστικά κινήματα ζήτησαν έντονα μεγάλες αλλαγές. ΄Ετσι γεννήθηκαν οι «Σύντροφοι» του Μονιτσέλι.
Οι αθώοι μετανάστες
Στην Αμερική ταραχές και αντεργατικοί νόμοι, διαδηλώσεις, θάνατοι και συλλήψεις. Ο Τζουλιάνο Μοντάλντο περιέγραψε με συγκινητική ακρίβεια την τραγική ιστορία δυό Ιταλών μεταναστών που κατηγορήθηκαν άδικα και εκτελέστηκαν ακόμα πιο άδικα. Έτσι προέκυψε το γνωστό φιλμ «Σάκκο και Βαντσέτι» με την εκπληκτική μουσική του ΄Ενιο Μορικόνε. Και το σινεμά συνέχισε τις καταγραφές και από τις ΗΠΑ και από άλλες χώρες. Και φυσικά γυρίστηκε και μια από τις πλέον απαγορευμένες πολιτικές αμερικανικές ταινίες από μια ιστορική απεργία κι έτσι προέκυψε «Το αλάτι της Γής».
Κάποιες φορές οι απεργίες έχουν και πετυχημένο τέλος, όπως μας δείχνει το βραβευμένο με ΄Οσκαρ ντοκιμαντέρ της Μπάρμπαρα Κοπλ «Επαρχία Χάρλαν». Ένα χρόνο κράτησαν οι κινητοποιήσεις και στο τέλος τα αιτήματα έγιναν δεκτά. Αντίθετα η Κάρεν Σίλγκουντ ,που μολύνθηκε από ραδιενέργεια κατά την διάρκεια της εργασίας της σε πυρηνικό εργοστάσιο, δεν τα κατάφερε. Παρά την έντονη συνδικαλιστική της δράση, όχι μόνον δεν πέτυχε κάτι ουσιώδες, αλλά στο τέλος πιθανά δολοφονήθηκε. Τα είδαμε όλα αυτά στο οσκαρικό φιλμ «Η εξαφάνιση της Κάρελ Σίλκγουντ» του Μάικ Νίκολς.
Συνδικαλιστικά θέματα
Μυθοπλαστική είναι η ιστορία της συνδικαλίστριας σε εργοστάσιο υφαντουργίας, «Νόρμα Ρέι» με την Σάλι Φίλντ να κερδίζει ΄Οσκαρ για τον ρόλο στο ομώνυμο φιλμ. Ο Μάρτιν Ριτ υπήρξε ιδιαίτερα αποκαλυπτικός. Αντίθετα, σε πραγματικά γεγονότα αναφέρεται και ο Αμερικανός Τζον Σέιλς στην «Ματωμένη Αμερική». Οι εξεγερμένοι εργαζόμενοι συγκρούστηκαν σκληρά και το αίμα έρευσε άφθονο.
Από τις ΗΠΑ, που έχουν και τον λεγόμενο επαγγελματικό συνδικαλισμό (trade union), προήλθαν πολλά φιλμ γύρω απ΄ αυτό το θέμα. Έγινε ομώνυμη ταινία ο Χόφα, ο πρόεδρος του πιο ισχυρού συνδικαλιστικού σωματείου στις ΗΠΑ, αυτό των φορτηγατζήδων. Εξαφανίστηκε μυστηριωδώς, το σώμα του δεν βρέθηκε ποτέ. Για την δολοφονία και τους εντολοδόχους της, έδωσε σημαντικές πληροφορίες ο Μάρτιν Σκορσέζε στον «Ιρλανδό». Για τη ζωή τα Χόφα προέκυψε και η ενδιαφέρουσα ταινία του Νόρμαν Τζούισον «Πυγμή».
Ισπανία και Χιλή
Μια άλλη πλευρά του επαγγελματικού συνδικαλισμού στις ΗΠΑ έδωσε ο Ηλίας Καζάν στην αμφιλεγόμενη πολύκροτη και οσκαρική ταινία «Το λιμάνι της αγωνίας». Ο μέγας Γάλλος ιστορικός του σινεμά Ζορζ Σαντούλ στο κλασικό βιβλίο του θα καταγγείλει τον Καζάν ότι έμπλεξε τον συνδικαλισμό με τον συνδικαλισμό. ΄Οντως, υπήρξε πρόβλημα που δεν λύθηκε ποτέ. Με το πέρασμα του χρόνου το φιλμ έγινε τόσο κλασικό, χάρις στη δομή του, έτσι ώστε οι διενέξεις ξεχάστηκαν. Ωστόσο τα ερωτηματικά παραμένουν.
Και φυσικά το σινεμά συνέχισε να μιλάει για την ανεργία, τα δικαιώματα, την συλλογικότητα, την πάλη. Ο Κεν Λόουτς γύρισε πολλές έξοχες ταινίες. Από την Ισπανία ήλθε ένα υπέροχο φίλμ οι «Δευτέρες με λιακάδες»,για τους ανέργους αλιείς της χώρας. Κι ακόμα ο κορυφαίος Χιλιανός σκηνοθέτης Μιγκέλ Λίτι μας δώρισε την «Εξέγερση στην Χιλή»(υποψηφιότητα για ξενόγλωσσο ΄Οσκαρ). Στα 1925 στη Χιλή, στα ορυχεία, οι συνθήκες ζωής και εργασίας ήταν τραγικές. Στη μεγάλη εξέγερση στην Μαρούσια η κυβέρνηση έστειλε στρατό και «έβαψε» την απεργία στο αίμα. Συνήθης πρακτική.
Αλέξης Δερμεντζόγλου
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα kemes.wordpress.com