Μετά τα Παράσιτα [2019] και τη φετινή βράβευση της Χώρας των νομάδων [2020] φαίνεται πως αρκετά πράγματα αλλάζουν στα βραβεία της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Δεν στηρίζονται μόνο στα άλλοθι του Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, των ντοκιμαντέρ και των μικρού μήκους, αλλά προσπαθούν να ισορροπήσουν τις ανισότητες χρώματος, φυλής και φύλου στα μεγάλα βραβεία. Προσπαθούν δε, καταφανώς, να προσεγγίσουν εκ νέου τη μεγάλη ασιατική αγορά. Οι προσπάθειες είναι λίγο βεβιασμένες και κάπως όψιμες, αλλά κάλλιο αργά παρά αργότερα.
Αυτούς τους προβληματισμούς και την εμφανή στροφή συμμερίζεται ο φίλτατος γνωστός κινηματογραφικός κριτικός Δημοσθένης Ξιφιλίνος, ο οποίος δράττεται αφορμής για ένα βιβλίο που έλειπε από τον παγκόσμιο εκδοτικό χάρτη. Τα κριτικά σχόλιά του για τα ΟΣΚΑΡ καλύτερης ταινίας [ΙΑΝΟΣ 2021] ξεδιπλώνονται στις 270 σελίδες αυτής της μοναδικής και πρωτότυπης έκδοσης, με τη δωρικότητα, την ευστοχία και τη γλαφυρότητα του γράφοντος. Η θέση του ως γραμματέα στην Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου [ΠΕΚΚ] μας έχει στερήσει πιθανώς τη συχνότητα των κειμένων του, αλλά εδώ το αναγνωστικό και φιλοθεάμον κοινό θα αποζημιωθεί πλήρως.
Έξι ερωτήσεις, λοιπόν, προς έναν νέον καλοδεχούμενο συγγραφέα.
Ο συνονόματος ρήτορας είχε πρόβλημα με το «ρο». Υπήρξε ανάλογο ζήτημα που έπρεπε να υπερκεράσεις εδώ;
Λίγο πριν το ρο είναι και το όμικρον, νωρίτερα ήταν και τα άλφα και δέλτα. Αν αφήσουμε κατά μέρος το (μαύρο) χιούμορ της εποχής του κορωνοϊού, υπήρχε η μακρά (περίπου 25ετής) εμπειρία στο χώρο της κριτικής γραφής, δεν επρόκειτο για μια εκ του μηδενός προσπάθεια. Ωστόσο, η “δυσλεξία” του γράφοντος το ΟΣΚΑΡ καλύτερης ταινίας είχε να κάνει με το άγχος της πρώτης συγγραφικής –σε επίπεδο πλέον αυτοτελούς βιβλίου– απόπειρας. Θετικό είναι ότι ο στόχος επετεύχθη τελικά, χωρίς μάλιστα να χρειαστούν… χαλίκια!
Δύσκολη η προσπάθεια ενός συγγραφέα να εκδώσει το πρώτο του πόνημα;
Η ιδέα του βιβλίου γεννήθηκε τη βραδιά της νίκης των Παρασίτων [10 Φεβρουαρίου 2020], της πρώτης δηλαδή μη αγγλόφωνης νικήτριας ταινίας στα Όσκαρ. Πολύ σύντομα έσκασε η πανδημική “βόμβα”, η οποία με τον υποχρεωτικό εγκλεισμό μας στους τέσσερις τοίχους έδωσε απρόσμενη χείρα βοηθείας στο να υπάρξει η απαραίτητη αφοσίωση στο συγκεκριμένο έργο, αλλά και ο αναγκαίος διαθέσιμος χρόνος. Φυσικά, η ίδια ακριβώς πανδημία ήταν ακολούθως υπεύθυνη, με την “ακορντεονική” λογική του “άνοιξε-κλείσε” για κάθε είδους δραστηριότητα, για την περίπου ετήσια καθυστέρηση στην έκδοση του βιβλίου.
Κάθε εμπόδιο που παρουσιάστηκε από εκδοτικής πλευράς είχε να κάνει με την αβεβαιότητα του αύριο περισσότερο, παρά με τη μη ικανοποίηση από την επιλογή του θέματος και την ανάγνωση του υλικού. Είναι πολύ ευτυχής συγκυρία για τον γράφοντα η τελική συνεργασία με τον ΙΑΝΟ, ως εκφραστή –πέραν των άλλων– και της Θεσσαλονίκης στον χώρο του πολιτισμού. Όπως δεν δίστασε παλαιότερα το βιβλιοπωλείο (και ο εκδοτικός οίκος) να κατέβει στην πρωτεύουσα και να καθιερωθεί και πέρα από τα… Τέμπη, έτσι κι εδώ τόλμησε να φτιάξει μια πολύ προσεγμένη έκδοση και να εμπιστευτεί έναν γνωστό κυρίως στα μήκη και πλάτη της “συμπρωτεύουσας” κριτικό. Χρειάστηκε, εύλογα, απλά μια πλήρης παρουσίαση για τα “πώς και γιατί” μιας τέτοιας συγγραφικής δουλειάς.
Από το 1996 και δώθε μετρώ 10 τίτλους οσκαρούχων ταινιών «αμετάφραστους» ή μερικώς αποδοσμένους στα ελληνικά. Πού αποδίδεις αυτήν τη δυστοκία ελληνικών τίτλων;
Δεν είναι ωραία η αμερικανοποίηση, αλλά την υφιστάμεθα ως κοινωνία γενικότερα και ως γλώσσα ειδικότερα. Τα λεγόμενα grenglish κυριαρχούν, το διαδίκτυο φέρει μεγάλη ευθύνη γι’ αυτό, άλλωστε αν προσέξεις το πότε “ανθίζει” αυτή η κακή συνήθεια του αμετάφραστου, περίπου συμπίπτει με την πραγματική “ανθοφορία” του διαδικτύου στην Ελλάδα. Σίγουρα δεν μας τιμά ως έθνος με τόσο πλούσια γλώσσα η υποταγή στους ξένους τίτλους!
Ωστόσο, υπάρχει και μια άλλη πλευρά, που δεν πρέπει να ξεχνάμε και η οποία, πέρα από τα χαχανητά που είναι σε θέση να προκαλέσει, ήταν ακόμα τραγικότερη. Συνηθίζονταν κάποτε απίθανοι ελληνικοί τίτλοι, όχι μόνο “άπιστοι” στον πρωτότυπο ξένο, αλλά συχνά και άσχετοι με το περιεχόμενο των φιλμ. Θυμίζω έναν πολύ χαρακτηριστικό: Il prezzo del potere [1969], δηλαδή “Το τίμημα της εξουσίας”. Ελληνική διανομή: Ο κυνηγός των επτά συμμοριών. Ο ευρών τις επτά συμμορίες αμειφθήσεται!
Δώσε μας την 11άδα (αφού είναι γνωστό ότι σ’ αρέσει και το ποδόσφαιρο) αγαπημένων σου ταινιών που πήραν Όσκαρ καλύτερης ταινίας.
Η πιο δύσκολη ερώτηση! Όπως έρχονται αυτήν τη στιγμή στο μυαλό, χωρίς αξιολογική σειρά προφανώς… αύριο μπορεί να υπήρχαν π.χ. πέντε διαφορετικές ταινίες στις θέσεις αυτές!
1) Τα Παράσιτα του Μπονγκ Τζουν Χο, η αριστουργηματική και μόνη μη αγγλόφωνη που κέρδισε το κορυφαίο αυτό βραβείο, 2 και 3) Ο νονός και Ο νονός, μέρος 2ο του Φράνσις Φορντ Κόπολα, μακράν το καλύτερο φιλμ σε δύο συνέχειες (η τρίτη υστέρησε και δικαίως δεν πήρε το Όσκαρ), 4) Η σιωπή των αμνών του Τζόναθαν Ντέμι, φιλμ τόσο σπουδαίο ώστε αν και θρίλερ να αποσπάσει την ανώτατη διάκριση, 5) Η γκαρσονιέρα του Μπίλι Γουάιλντερ, η σημαντικότερη κωμική (γλυκόπικρη βέβαια) δημιουργία στην οσκαρική ιστορία, 6) η Καζαμπλάνκα του Μάικλ Κέρτιζ, το ωραιότερο μελό και νουάρ του κλασικού Χόλιγουντ, 7) η Ρεβέκκα, απλά γιατί είναι Χίτσκοκ, 8) Η μορφή του νερού ως η καλύτερη βράβευση της δεκαετίας προ των Παρασίτων, 9) το Ουδέν νεώτερον από το Δυτικόν Μέτωπον, υπέρτατο αντιπολεμικό δημιούργημα και το πρώτο αριστούργημα που έφυγε με το μεγάλο Όσκαρ, 10) Το λιμάνι της αγωνίας, ελεγεία για τη χαμένη τιμή της εργασίας από τον Ηλία Καζάν, η οποία βεβαίως έχει κι άλλα επίπεδα ανάγνωσης, 11) Ο Λώρενς της Αραβίας του Ντέιβιντ Λιν, μάθημα κινηματογράφου…
Και πού είναι ακόμη Η γέφυρα του ποταμού Κβάι, πάλι του Λιν, Οι ασυγχώρητοι ή το Million dollar baby του Κλιντ Ίστγουντ, το Γουέστ Σάιντ στόρι των Τζερόμ Ρόμπινς και Ρόμπερτ Γουάιζ, Ο καουμπόι του μεσονυχτίου του Τζον Σλέσιντζερ, το Στη φωλιά του κούκου του Μίλος Φόρμαν, Ο νευρικός εραστής του Γούντι Άλεν, το Πλατούν του Όλιβερ Στόουν, Ο ελαφοκυνηγός του Μάικλ Τσίμινο, ο αδικημένος κριτικά λόγω της… επιτυχίας του Τιτανικός του Τζέιμς Κάμερον ή το ξεχασμένο πλην έξοχο Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά του Ρόμπερτ Ρόσεν;
Συγγνώμη, δύο ενδεκάδες τελικά…
Μια τόσο αξιέπαινη μοναδική έκδοση, στα αγγλικά μεταφρασμένη, μπορεί να βρει απήχηση σε διεθνές κοινό;
Θα ήταν υπέροχο το βιβλίο να μεταφραστεί και στα αγγλικά λ.χ., ωστόσο αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αφού ο εκδοτικός οίκος ζυγίσει καλά τις πιθανότητες που υπάρχουν να αγγίξει ένα ξένο κοινό. Οπωσδήποτε μια ελληνική κριτική ματιά στα βραβεία της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου δεν είναι βέβαιο ότι συμπίπτει με την αντίστοιχη αγγλική ή γαλλική ή ιταλική και ούτω καθεξής. Επίσης, ας περιμένουμε να δούμε πρώτα την απόκριση του δικού μας κινηματογραφόφιλου κοινού. Η βιασύνη δεν είναι καλός σύμβουλος ποτέ, τα κόστη είναι μεγάλα, η πανδημία μπλέκει τα πάντα…
Ποιο βιβλίο έπεται; Για τα Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας μήπως;
Ωραία ιδέα! Όπως και καναδυό ακόμα, οι οποίες ήδη έχουν ξεπροβάλλει, αλλά… δεν είναι προτιμότερη η έκπληξη; Το σασπένς, όπως το πρότεινε άλλωστε κι ο πολυαγαπημένος Άλφρεντ Χίτσκοκ;
Δημοσθένης Ι. Ξιφιλίνος – ΟΣΚΑΡ καλύτερης ταινίας [IANOS 2021, 272σελ.].
Η συνέντευξη δόθηκε στον Κώστα Καρδερίνη
και δημοσιοεύτηκε στον ιστοσελίδα kemes.wordpress.com